Przedawnienie roszczenia z tytułu zapisu (art. 981 k.c.)

Zgodnie z art. 981 KC roszczenia z tytułu zapisu przedawniają się z upływem lat pięciu od dnia jego wymagalności. Stosownie zaś do art. 120 KC, jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. W stosunku do zapisu zwykłego czynnością taką jest żądanie wykonania zapisu. Zgodnie zaś z treścią przepisu art. 970 KC w braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu.

Z powyższego wynika zatem, że data ogłoszenia testamentu jest najwcześniejszą, w jakiej zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem jego wykonania. Nie budzi również wątpliwości, że pięcioletni termin przedawnienia z art. 981 KC dotyczy również roszczenia o odszkodowanie z tytułu niewykonania bądź też nienależytego wykonania zapisu.

W rozpatrywanej sprawie Sąd Okręgowy ocenił oświadczenie pozwanego jako świadomość obowiązku wykonania zapisu zwracając uwagę, że nie wyrażało ono jednak woli przekazania powodom udziałów we wskazanej w pozwie nieruchomości. Jednocześnie Sąd ten pominął okoliczność, że oświadczenie to, mimo iż nie wyrażono tego wprost, dotyczyło roszczenia powodów o odszkodowawczym charakterze. Mając z kolei na uwadze zaprezentowane poglądy doktryny, dla przyjęcia, że pozwany w sposób niewłaściwy roszczenie to uznał, nie było konieczne ani wskazanie przez niego sposobu wywiązania się z ciążącego na nim obowiązku świadczenia, ani wysokość, w jakiej zamierza je spełnić.

Jednocześnie nie ulega wątpliwości, że pozwany formułując wskazane oświadczenie w jasny sposób wyraził swoją świadomość co do długu, który spoczywa na nim w stosunku do pozwanych. Z tego względu należało przyjąć, że bieg terminu przedawnienia roszczeń odszkodowawczych wynikających z zapisów testamentowych ustanowionych na rzecz powodów uległ przerwaniu w dacie złożenia przez pozwanego wskazanego oświadczenia, tj. 24 marca 2011 r. i od tego dnia zaczął biec na nowo. Tym samym zgłoszone w dniu 28 maja 2014 r. roszczenie alternatywne nie może zostać uznane za przedawnione, gdyż od daty uznania przez pozwanego roszczenia do daty przedmiotowej zmiany powództwa nie upłynął okres 5 lat. Sąd Okręgowy naruszył zatem prawo materialne w postaci art. 123 § 1 pkt 2 KC uznając, że nie doszło do niewłaściwego uznania przez pozwanego długu, co w konsekwencji skutkowało tym, że nie przyjął wskazanego powyżej skutku przerwania biegu terminu przedawnienia.

Mimo iż wyrok Sądu Okręgowego jest słuszny, nie można w tym miejscu nie zgodzić się z pozwanym, że zgłoszenie roszczenia alternatywnego w rozpatrywanej sprawie nie mogło stanowić kontynuacji żądania powodów, jakiego dochodzili w pierwotnej wersji pozwu. Racja po stronie pozwanego w tym zakresie wynika przede wszystkim z przepisów o przedawnieniu roszczeń.

O tym, czy możliwe jest przerwanie biegu terminu przedawnienia decyduje obiektywna skuteczność podjętych przez uprawnionego działań, tzn. możliwość osiągnięcia zamierzonego celu za pomocą podejmowanej czynność. Skuteczność tą jednak, wbrew twierdzeniom pozwanego, nie sposób rozumieć jako uwzględnienie powództwa przez sąd. Przepisy art. 123 § 1 pkt 1 KC nie uzależniają bowiem przerwania biegu terminu przedawnienia od wywarcia przez daną czynność skutków materialno prawnych, a jedynie od tego, aby czynność ta została przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Skuteczność, na którą powołuje się pozwany należy natomiast przeważnie odnosić do kwestii procesowych, takich jak wniesienie pozwu bez braków formalnych i w sytuacji kiedy nie zachodzą okoliczności uzasadniające jego odrzucenie.

Oczywistym jest, że aby wniesienie pozwu przerwało bieg terminu przedawnienia, pozew musi dotyczyć bezpośrednio danego roszczenia oraz być skierowany przeciwko dłużnikowi. Nie jest jednak wymagane, aby został przez sąd uwzględniony (zob. np. postanowienie SN z 23 września 2009 r., I CSK 99/09, wyrok SN z 4 października 2006, sygn. akt II CSK 202/06).

W rozpatrywanej sprawie pierwotnie sprecyzowane żądanie pozwu nie mogło zostać jednak uznane za czynność przerywającą bieg terminu przedawnienia, o jakiej mowa w art. 123 § 1 pkt 1 KC. Mimo że powodowie wskazali jako podstawę faktyczną swojego roszczenia zapis testamentowy, to żądanie pozwu dotyczyło innych działek niż te stanowiące przedmiot zapisu.

W sprawie do przerwania biegu terminu przedawniania doszło poprzez niewłaściwe uznanie przez pozwanego długu, co miało miejsce 24 marca 2011 r. Z tego względu zgłoszenie w toku postępowania roszczenia ewentualnego o zapłatę odpowiedniej kwoty tytułem odszkodowania nastąpiło przed upływem 5 lat od momentu, kiedy okres przedawnienia zaczął biec na nowo.

Wyrok SA w Krakowie z dnia 19 maja 2016 r., I ACa 146/16

Standard: 19498 (pełna treść orzeczenia)

Z treści art. 981 k.c. wynika, że roszczenie o wykonanie zapisu przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia wymagalności zapisu. Wbrew zarzutom skarżącej, ustawa wiąże zatem początek biegu przedawnienia roszczenia nie z datą ogłoszenia testamentu (jak w wypadku zachowku - art. 1007 k.c.), lecz z datą wymagalności zapisu.

Zgodnie z ogólna zasadą z art. 120 § 1 k.c., jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynności w najwcześniej wymagalnym terminie.

W wypadku roszczenia o wykonanie zapisu zatem, najwcześniej wymagalnym terminem jest dzień ogłoszenia testamentu. - z art. 970 k.c. wynika bowiem, że w braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Przepis ten określa więc jedynie pierwszy możliwy termin do skutecznego wezwania o wykonanie zapisu Data ogłoszenia testamentu niekoniecznie więc wyznacza początek wymagalności roszczenia o wykonanie zapisu, decydujące znaczenie należy przypisać dacie, w której - w myśl art. 120 § 1 k.c. - zapisobierca mógł żadąć wykonania zapisu. 

Możliwość skutecznego wystąpienia z roszczeniem o wykonanie zapisu determinuje wiedza o dwóch faktach, tj. o istnieniu uprawnienia i o osobie z tego tytułu zobowiązanej, zatem samo otwarcie i ogłoszenie testamentu, w którym spadkodawczyni ustanowiła zapis, nie można traktować jako zdarzenia warunkującego rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu.

Wyrok SA w Białymstoku z dnia 18 lipca 2013 r., I ACa 289/13

Standard: 58072 (pełna treść orzeczenia)