Zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa (podmiotowa stabilizacja postępowania)

Stosowanie art. 192 pkt 3 k.p.c. uwarunkowane jest zaistnieniem w toku sprawy zdarzenia, które może - w świetle prawa materialnego - spowodować przejście prawa lub rzeczy objętych sporem ze strony procesowej na osobę trzecią, jeśli nie wiąże się to z utratą bytu prawnego przez stronę (inter vivos, por. wyrok SN z dnia 11 lutego 2016 r., V CSK 344/15).

Ściśle rzecz biorąc chodzi o - założone - przejście uprawnienia (od strony czynnej) lub obowiązku (od strony biernej), o które toczy się proces (por. art. 788 § 1 k.p.c.), ze strony procesowej na osobę trzecią. W takim wypadku art. 192 pkt 3 k.p.c. spełnia swoją funkcję, chroniąc przed skutkami założonego przejścia uprawnienia lub obowiązku w toku sprawy ze strony procesowej na osobę trzecią, gdyż powoduje, że powództwo nie może być oddalone z powodu braku czynnej lub biernej legitymacji materialnej powoda lub pozwanego, jeżeli brak ten miałby wynikać jedynie z tego, że nastąpiło takie przejście (por. wyrok SN z dnia 3 września 1964 r., I CR 570/63", postanowienia SN z dnia 16 grudnia 2004 r., V CZ 143/04 oraz z dnia 7 kwietnia 2016 r., III CSK 213/15).

Art. 192 pkt 3 k.p.c. w takiej sytuacji umożliwia - po spełnieniu określonych w nim warunków - następstwo procesowe osoby trzeciej, na którą miało przejść uprawnienie lub obowiązek objęte sporem, w miejsce tej strony, która miała być dotąd podmiotem przedmiotowego uprawnienia lub obowiązku, ale nie jest to podstawowa funkcja tego przepisu (por. w tym zakresie uz. uchwały z dnia 17 czerwca 2010 r., III CZP 38/10).

Przepis art. 192 pkt 3 k.p.c. nie wywołuje skutków materialnoprawnych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 24/10, wyrok SN z dnia 2 lutego 2012 r., II CSK 306/11), a jego stosowanie zakłada tylko nastąpienie skutku materialnoprawnego w postaci sukcesji prawnej w odniesieniu do uprawnienia lub obowiązku objętych sporem Musi istnieć tożsamość między uprawnieniem lub obowiązkiem objętych sporem, a uprawnieniem lub obowiązkiem objętych założoną sukcesją prawną na rzecz osoby trzeciej, albo sukcesja prawna może wykraczać poza zakres tego, co jest objęte sporem, ale musi rozciągać się (także) na uprawnienie lub obowiązek objęte sporem. W związku z tym art. 192 pkt 3 k.p.c. nie ma zastosowania, gdy nie nastąpiło zdarzenie zdatne do wywołania skutku w postaci sukcesji prawnej między stroną a osobą trzecią w odniesieniu do uprawnienia lub obowiązku objętych sporem lub gdy nastąpiło zdarzenie zdatne do wywołania takiej sukcesji prawnej, ale nie zachodzi tożsamość między uprawnieniem lub obowiązkiem objętych sporem a uprawnieniem lub obowiązkiem objętych sukcesją prawną bądź uprawnienie lub obowiązek objęte sporem nie zawierają się w tym, co jest objęte założoną sukcesją prawną. Nie można wobec tego traktować art. 192 pkt 3 k.p.c. jako przepisu, który pozwala na ochronę w zakresie wykraczającym poza założony skutek materialnoprawny wyrażający się w sukcesji prawnej w odniesieniu do uprawnienia lub obowiązku objętych sporem. W przeciwnym razie przepisowi art. 192 pkt 3 k.p.c. przypisane zostałoby znaczenie, które nie jest zgodne z jego brzmieniem, celem i funkcją.

Brak podstaw do stosowania art. 192 pkt 3 k.p.c. z tego powodu, że nie doszło do zdarzenia, które zdatne byłoby do spowodowania przejścia uprawnienia lub obowiązku objętych sporem na osobę trzecią, sam przez się nie ma znaczenia z punktu widzenia wyniku procesu. Wynik ten może zależeć w takim wypadku tylko od tego, czy i jakie znaczenie dla oceny żądania może mieć zdarzenie, które nie było przyczyną sukcesji prawnej w zakresie uprawnienia lub obowiązku objętych sporem, ale mogło mieć wpływ na roszczenie powoda w świetle przepisów prawa materialnego, a tym samym na zasadność powództwa. Jest to również prosta konsekwencja założenia, że art. 192 pkt 3 k.p.c. nie wywołuje skutków o charakterze materialnoprawnym.

Skoro zbycie przez przyjmującego zlecenie, wbrew umowie, osobie trzeciej rzeczy nabytej w imieniu własnym dla dającego zlecenie nie powoduje przejścia na tę osobę obowiązku przeniesienia rzeczy na dającego zlecenie, to art. 192 pkt 3 k.p.c. nie ma zastosowania w sytuacji, w której zbycie takie nastąpiło w toku sprawy z powództwa dającego zlecenie o zobowiązanie przyjmującego zlecenie do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu rzeczy na dającego zlecenie. Bez znaczenia w tym kontekście pozostaje to, że w sprawie z powództwa dającego zlecenie o zobowiązanie przyjmującego zlecenie do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu rzeczy na dającego zlecenie nabytej przez przyjmującego zlecenie w imieniu własnym dla dającego zlecenie do wzięcia udziału w sprawie - na podstawie art. 194 § 1 k.p.c. - została wezwana osoba trzecia, której przyjmujący zlecenie zbył w toku sprawy rzecz wbrew umowie. Wezwanie do wzięcia udziału w sprawie osoby trzeciej nie zmienia tego, że osoba ta nie jest następcą prawnym przyjmującego zlecenie w zakresie obowiązku przeniesienia rzeczy na dającego zlecenie.

Uchwała SN z dnia 23 lutego 2018 r., III CZP 104/17

Standard: 13262 (pełna treść orzeczenia)