Zainteresowany uczestnik postępowania a pokrzywdzony, który może wnieść środek zaskarżenia

W postępowaniu nieprocesowym rozróżnienia wymaga to, czy dany podmiot jest zainteresowany wynikiem sprawy i może być wobec tego uczestnikiem postępowania (art. 510 § 1 k.p.c.) od tego, czy podmiot ten jako pokrzywdzony może wnieść środek zaskarżenia. Obie kwestie są badane odrębnie i fakt bycia uczestnikiem postępowania nieprocesowego nie przesądza o dopuszczalności wniesienia przez niego środka zaskarżenia od orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.

Sąd Najwyższy wskazał w postanowieniu z dnia 15 października 2015 r., II CZ 63/15 (nie publ.), że u podstaw przesłanki „zainteresowania” jako warunku wzięcia udziału w sprawie, jak również „pokrzywdzenia” jako przesłanki zaskarżenia leży idea potrzeby uzyskania ochrony prawnej - interesu prawnego w jej uzyskaniu. W uzasadnieniu powołanej przez Sąd Okręgowy uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2014 r., III CZP 88/13 istotnie został wyrażony pogląd, że pokrzywdzenie orzeczeniem jest przesłanką dopuszczalności zaskarżenia, chyba że interes publiczny wymaga rozpoznania tego środka, jednak zasada gravaminis w postępowaniu nieprocesowym ulega ograniczeniu ze względu na rządzącą tym postępowaniem zasadę oficjalności. Sąd Najwyższy wskazał jednak również, że w zależności od okoliczności rozpoznawanej sprawy oraz treści zaskarżonego postanowienia zakres zastosowania zasady gravaminis może być różny.

Ograniczenie zasady gravaminis wskutek działania przez sąd z urzędu w niektórych sprawach, w tym również o stwierdzenie nabycia spadku w celu ustalenia kręgu spadkobierców, nie może być jednak utożsamiane z jej wyłączeniem i przyjęciem, że każdy uczestnik jest uprawniony do złożenia środka zaskarżenia, niezależnie od tego czy i w jakim stopniu zaskarżone postanowienie dotyczy jego praw, a więc czy środek zaskarżenia ma na celu ochronę jego sfery prawnej.

Sfera prawna danego uczestnika jest ograniczona zakresem jego praw i obowiązków, o których rozstrzyga sąd pierwszej instancji a pokrzywdzenie wyraża się bądź w uzyskaniu mniejszego zakresu praw lub większego zakresu obowiązków, niż w ocenie uczestnika mu przysługują albo go obciążają i wiąże się z obiektywną potrzebą poszukiwania ochrony prawnej. W taką wykładnię omawianego problemu wpisują się te orzeczenia Sądu Najwyższego, które wyrażają pogląd, że uczestnik postępowania nie jest uprawniony do wniesienia środka zaskarżenia wyłącznie na korzyść innego uczestnika (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1997 r., I CKN 57/97, OSNC 1997 r., nr 11, poz. 166, z dnia 16 maja 2003 r., I CKN 382/01, nie publ., z dnia 13 października 2006 r., III CK 371/05, z dnia 15 października 2015 r., II CZ 63/15, nie publ.).

W sprawie niniejszej wnioskodawca należy wprawdzie do kręgu spadkobierców ustawowych, ale nie należy do kręgu spadkobierców testamentowych i nie kwestionuje ważności testamentu. Żaden ze spadkobierców testamentowych nie zakwestionował kręgu tych spadkobierców ustalonego przez Sąd pierwszej instancji i wnioskodawca jako jedyny wniósł apelację na niekorzyść jednego z uczestników a zarazem na korzyść pozostałych. Postanowienie Sądu Rejonowego w żaden sposób nie dotyczy zatem jego sfery prawnej, ponieważ wnioskodawca nie domaga się jego zmiany przez umieszczenie go w kręgu spadkobierców. Wbrew twierdzeniu Sądu Okręgowego, nie jest też wykonawcą testamentu bo spadkodawca w sposób jasny i precyzyjny ustanowił wykonawcą testamentu bratanka T.M. Stwierdzenie spadkodawcy, by raczył nadzorować realizację testamentu, można odczytać jedynie jako prośbę, a nie ustanowienie wykonawcy, zwłaszcza że z treści testamentu wynika, iż spadkodawca rozumiał treść tego pojęcia i taka treść tych rozporządzeń była celowa.

W rezultacie przyjąć trzeba, że spadkobierca ustawowy, który nie należy do kręgu spadkobierców testamentowych i który nie kwestionuje ważności testamentu, nie ma interesu prawnego we wniesieniu apelacji na korzyść części uczestników ustalonych jako spadkobiercy testamentowi.

Postanowienie SN z dnia 21 marca 2017 r., I CSK 649/16

Standard: 12884 (pełna treść orzeczenia)