Uprawnienie kuratora ustanowionego na podstawie art. 42 § 1 k.c. do rozwiązania spółki (w celu likwidacji)

Kurator ustanowiony na podstawie art. 42 § 1 k.c. dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może, jeżeli został do tego umocowany, wystąpić do sądu w imieniu reprezentowanej spółki z wnioskiem o jej rozwiązanie.

[…] Spowodowana brakiem zarządu spółki niemożność prowadzenia przez nią swych spraw występuje, uwzględniając cel omawianej regulacji, tylko wtedy, gdy zakłócenie w działaniu spółki nie ma charakteru jednostkowego i wykazuje cechę pewnej trwałości (por. III CZP 47/93). Wobec tego, że zarząd lub inaczej nazwany organ wykonawczy osoby prawnej w zasadzie nie tylko prowadzi sprawy w zakresie stosunków wewnętrznych, ale i reprezentuje osobę prawną na zewnątrz, prowadzenie spraw, o którym mowa w art. 42 § 1 k.c., musi być rozumiane szerzej niż na tle art. 201 § 1 i art. 368 § 1 k.s.h., tj. obejmować także reprezentację osoby prawnej.

Niemożność prowadzenia przez spółkę kapitałową swych spraw w rozumieniu art. 42 § 1 k.c. wystąpi więc zarówno wtedy, gdy spółka z powodu braku zarządu nie może prowadzić swych spraw jedynie w stosunkach wewnętrznych (ponieważ czynności prawne w jej imieniu podejmują np. prokurenci), jak i wtedy, gdy z powodu braku zarządu nie może zarówno prowadzić swych spraw w stosunkach wewnętrznych, jak i działać na zewnątrz.

O zakresie jego uprawnień rozstrzyga wydane przez sąd zaświadczenie. Aby mogło dojść do likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, najpierw powinno nastąpić otwarcie jej likwidacji, łączące się z zaistnieniem określonego zdarzenia, którym jest m.in. prawomocne orzeczenie sądu o rozwiązaniu spółki. Skoro więc według art. 42 § 2 k.c. kurator może podjąć czynności zmierzające do likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, to musi się w nich mieścić także wystąpienie do sądu o rozwiązanie spółki, jeżeli w danym przypadku warunkiem otwarcia likwidacji spółki jest prawomocne orzeczenie sądu o jej rozwiązaniu.

Kurator w zakresie mieszczących się w granicach jego umocowania, skierowanych na wywołanie skutków prawnych w odniesieniu do podmiotu pozostającego pod kuratelą czynności, także procesowych (por. art. 66 i 67 § 1 k.p.c.), powinien działać w imieniu tego podmiotu (sfera reprezentacji). W konsekwencji mieszczące się w zakresie uprawnień objętych zaświadczeniem wydanym kuratorowi czynności procesowe, zmierzające do likwidacji określonej osoby prawnej, powinny być podejmowane przez kuratora w imieniu tej osoby, ona więc powinna być stroną, a kurator jedynie jej reprezentantem przy ich podejmowaniu (por. III CZP 40/08).

Praktyka inicjowania przez kuratora we własnym imieniu postępowania o rozwiązanie osoby prawnej, dla której został on ustanowiony, jest zatem nieprawidłowa. Skoro uważa się, że kurator ustanowiony dla osoby prawnej na podstawie art. 42 k.c. nie jest jej reprezentantem, powołuje się do jej reprezentowania w tym postępowaniu - napotykając przy tym niemałe trudności jurydyczne - dodatkowego kuratora procesowego, co jest rozwiązaniem sztucznym i niezrozumiałym, a przy tym niepotrzebnym do ochrony jej interesów.

Art. 42 k.c. pozwala wywieść normę poddającą te sprawy rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym. Wniosek ten znajduje potwierdzenie w art. 271 k.s.h. Mimo wyrażonego w art. 13 § 1 k.p.c. domniemania rozpoznawania spraw w trybie procesowym, w art. 271 k.s.h. zastrzeżono ten tryb w odniesieniu do spraw o rozwiązanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z przyczyn określonych w pkt 1 i 2 tego przepisu. Zastrzeżenie to może mieć sens tylko przy założeniu ustawodawcy, że w braku takiego zastrzeżenia sprawy o rozwiązanie osoby prawnej przez sąd podlegają rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym, a więc co do zasady są one wyłączone spod działania reguły wyrażonej w art. 13 § 1 k.p.c. Wniosek ten potwierdzają też przytoczone przepisy dotyczące podobnych spraw o rozwiązanie osoby prawnej, poddanych rozpoznaniu w postępowaniu nieprocesowym przed sądem rejestrowym. Ponadto przez analogię do tych przepisów w sprawach o rozwiązanie osoby prawnej z inicjatywy kuratora ustanowionego na podstawie art. 42 k.c. za właściwy należy uznać sąd rejestrowy (zob. np. III CZ 4/01).

Uchwała SN z dnia 8 marca 2012 r., III CZP 95/11

Standard: 12786 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Zadania kuratora dotyczące sanacji osoby prawnej ograniczają się do starań o powołanie organów. Jeżeli okazało się to niemożliwe, o dalszym istnieniu tej osoby prawnej decydował będzie sąd rejestrowy, mający również uprawnienia do jej rozwiązania (art. 25 w związku z art. 39 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym).

Zmiany stanu prawnego polegające na przyznaniu sądom rejestrowym uprawnienia do rozwiązywania m.in. spółek akcyjnych niewykonujących obowiązków w zakresie wpisów obowiązkowych uzasadnia odstąpienie od poglądu wyrażonego w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1992 r., I CRN 136/92, że uprawnienie do rozwiązania spółki (w celu likwidacji) przysługuje również kuratorowi ustanowionemu na podstawie art. 42 § 1 k.c.

Postanowienie SN z dnia 7 maja 2004 r., III CK 249/03

Standard: 51828 (pełna treść orzeczenia)