Postanowienie z dnia 1992-09-15 sygn. I CRN 136/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CRN 136/92

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 15 września 1992 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Z. Strus (spr.).

Sędziowie SN: G. Filcek, M. Słoniewski.

Protokolant: P. Malczewski.

Prokurator: Iwona Kaszczyszyn.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna po rozpoznaniu w dniu 15 września 1992 r. na rozprawie sprawy z wniosku kuratora Spółki Akcyjnej "H." w W. o wykreślenie spółki z rejestru handlowego, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia 11 marca 1992 r. postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Powiatowego w W. z dnia 3 października 1953 r. i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w W. – Sądowi Gospodarczemu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Sąd Powiatowy w W. postanowieniem z dnia 3 października 1953 r. zarządził z urzędu wykreślenie z rejestru handlowego Spółki Akcyjnej "H." z powodu braku przedsiębiorstwa i niezłożenia przez zarząd wniosku o wykreślenie. Postanowienie nie zostało doręczone zarządowi spółki. W 1991 roku Sąd Rejonowy w W. ustanowił kuratora dla reprezentowania spółki, który zażądał doręczenia odpisu postanowienia o wykreśleniu, a następnie wniósł rewizję.

Sąd Wojewódzki w W. oddalił tę rewizję, wskazując w uzasadnieniu, że zarówno w 1953 r., jak i w następnych 38 latach spółka nie prowadziła przedsiębiorstwa i nie wykazywała żadnej działalności statutowych organów.

Minister Sprawiedliwości złożył rewizję nadzwyczajną od tego postanowienia Sądu Wojewódzkiego, domagając się uchylenia zaskarżonego orzeczenia oraz postanowienia b. Sądu Powiatowego zarządzającego wykreślenie. Rewizja nadzwyczajna zarzuciła rażące naruszenie prawa - art. 445 § 1 i art. 460 Kodeksu handlowego oraz § 31 rozp. Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 lipca 1934 r. o rejestrze handlowym (Dz. U. Nr 59, poz. 511 ze zm.) polegające na wykreśleniu spółki z rejestru handlowego bez przeprowadzenia likwidacji.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

W chwili orzekania przez b. Sąd Powiatowy istnienie spółek akcyjnych uregulowane było przez ustawę z dnia 18 lipca 1950 r. - Przepisy ogólne prawa cywilnego oraz Kodeks handlowy wraz z wymienionym wyżej rozporządzeniem o rejestrze handlowym. Art. 36 p.o.p.c., którego odpowiednikiem jest art. 35 k.c. stanowił, że zarówno powstanie, jak i ustanie osoby prawnej określa ustawa albo oparte na niej przepisy. W odniesieniu do spółek akcyjnych ustawą tą jest Kodeks handlowy przewidujący w rozdziałach VI i VII dwie formy ich ustania, to jest rozwiązanie i połączenie, przy czym rozwiązanie wymaga przeprowadzenia likwidacji w trybie przewidzianym w tym kodeksie albo w prawie upadłościowym, jeżeli rozwiązanie spółki następuje w wyniku ogłoszenia upadłości. Spółka akcyjna nabywa osobowość prawną przez zarejestrowanie (art. 335 § 1 k.h.) Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 15 marca 1991 r. III CZP 13/91 stwierdził, że czynność sądu rejestrowego polegająca na dokonaniu wpisu spółki do rejestru ma charakter konstytutywny. Wpis ten stanowi warunek uzyskania przymiotu osobowości prawnej.

Jeżeli spółka jako osoba prawna może powstać przez zarejestrowanie, to jej wykreślenie oznacza utracenie bytu prawnego, a zatem może być dokonane tylko w razie zaistnienia przesłanek materialnoprawnych. Tym samym nieprawidłowe byłoby poszukiwanie upoważnienia do wykreślenia spółki z rejestru wyłącznie w przepisach wykonawczych o rejestrze, które nie mogą - jak stwierdzone w powołanej wyżej uchwale SN - prowadzić do wniosków z przepisami Kodeksu handlowego. W szczególności § 31 tego rozporządzenia regulujący sposób sprawowania przez sąd rejestrowy kontroli zgodności wpisów z prawdziwym stanem rzeczy nie stanowi samoistnej podstawy do wykreślenia z rejestru spółki bez spełnienia pozostałych materialnoprawnych przesłanek jej ustania, to jest likwidacji i rozwiązania albo połączenia. Kodeks handlowy w odniesieniu do spółek handlowych używa zwrotów "zarejestrowanie spółki" - art. 171 § 1, 173 § 1, 335 § 1 i 337 § 1 Kodeksu handlowego oraz "wykreślenie spółki z rejestru handlowego" art. 277 § 1, 285 § 1, 450 § 1 i 465 § 1 tego kodeksu. Natomiast w innym kontekście używa się sformułowania "wpisał do rejestru" - np. art. art. 17 § 1 i 2, 19, 166, 168, 330 i 332 k.h. oraz §§ 30 i 31 rozp. rej. Ponieważ przyjmuje się, że wykreślenie z rejestru jest również wpisem, przeto odrębność przytoczonych sformułowań podkreśla specyfikę takiego wpisu jak wykreślenie spółki z rejestru. O ile dokonanie wpisu w poszczególnych rubrykach działu B rejestru handlowego może nastąpić po stwierdzeniu przez sąd rejestrowy niezgodności z rzeczywistym stanem rzeczy (i zachowaniu dalszego warunku, tj. bezskutecznego wezwania osoby zobowiązanej do zgłoszenia wniosku), o tyle do wykreślenia spółki z rejestru muszą być uprzednio spełnione warunki powodujące ustanie osoby prawnej wymienione poprzednio. Odstąpienie od warunku likwidacji, oprócz wypadku fuzji spółek dopuszczalne było w razie przyjęcia całego majątku spółki przez Państwo na podstawie szczególnych tytułów prawnych o charakterze nacjonalizacyjnym. Przyjęcie bowiem całego majątku spółki w sposób pierwotny jest równoznaczne z ustawowym pozbawieniem jej bytu jako podmiotu gospodarczego (kupca rejestrowego) i uzasadniałoby wykreślenie z rejestru, a postępowanie likwidacyjne byłoby bezcelowe.

Wymagane poprzednio w art. 36 p.o.p.c., a obecnie w art. 35 k.c. zachowanie ustawowego trybu ustania osoby prawnej nie pozwala na wykreślenie z rejestru spółki akcyjnej na tej podstawie, że nie ma ona przedsiębiorstwa oraz nie przejawia żadnych oznak działalności, chyba że statut przewiduje taką podstawę rozwiązania i nastąpi jej likwidacja. Art. 428 § 2 k.h. ustanawia obowiązek zarządu składania sądowi rejestrowemu bilansu oraz rachunku zysków i strat. Zaniechania osób wchodzących do władz spółki sprzeczne z ustawą lub statutem prowadzące do wyrządzenia szkody powodują ich odpowiedzialność stosownie do przepisów art. 470-490 k.h. Oprócz sankcji wymienionych wyżej obowiązek czuwania nad wypełnieniem przez spółki obowiązków wobec sądu w zakresie prawdziwości wpisów w rejestrze spoczywa też na izbach gospodarczych działających na podstawie przepisów ustawy z 30 maja 1989 r. (Dz. U. Nr 35, poz. 195). Są one bowiem organizacjami, które mimo zasadniczej odrębności jaką stanowi dobrowolność zrzeszania się podmiotów gospodarczych pełnią podobną rolę jak zlikwidowane przez ustawę z 7 marca 1950 r. o Centralnym Urzędzie Drobnej Wytwórczości (Dz. U. Nr 10, poz. 104) izby przemysłowo-handlowe, które zgodnie z art. LXIV rozp. Prezydenta RP z dnia 27 czerwca 1934 r. - przepisy wprowadzające kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 503) miały czuwać nad aktualnością i prawdziwością wpisów oraz były wyposażone w prawo składania wniosków w postępowaniu rejestrowym. Ze względu na doniosłość rejestru handlowego dla bezpieczeństwa obrotu, a tym samym dla rozwoju życia gospodarczego, i cele samorządu podmiotów gospodarczych należy przyjąć, że izby te mają obowiązek podejmowania działań wymienionych w art. LXIV przepisów wpr. Kodeks handlowy.

Wymienione wyżej środki prawne mają przeciwdziałać istnieniu w rejestrze wpisów spółek martwych. Zaprzestanie działalności gospodarczej wpisów spółek martwych przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością nie stanowi podstawy do jej rozwiązania. Pogląd o niedopuszczalności wykreślenia spółki z ogr. odp. z powodu nieprowadzenia działalności gospodarczej wypowiedziany w orzeczeniu SN z 9 XI 1945 r. C II 809/45 (Zb. Orz. SN 1945/46 poz. 23) ma zastosowanie również do spółki akcyjnej, wyraża bowiem zasadę ustawowej regulacji przyczyn ustania osób prawnych. Natomiast Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie zgadza się z odmiennym poglądem wyrażonym w wyroku z dnia 18 listopada 1974 r. I CR 817/74 - OSPiKA 1975/11/240 dopuszczającym wykreślenie spółki akcyjnej z rejestru, mimo nieprzeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Wskazany tam brak zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej może stanowić podstawę rozwiązania spółki (art. 444 pkt 4 k.h.), nie zwalnia to jednak sądu rejestrowego od obowiązków wynikających z art. 445 § 1 k.h. Poza tym uzasadnienie tego wyroku opiera się na założeniach ideologicznych, których prawdziwości nie udowodniono. Wobec wykreślenia spółki akcyjnej "H." na podstawie nieznanej Kodeksowi handlowemu i niewskazaniu innych przyczyn, dla których spółka jako osoba prawna przestała istnieć, a ponadto wobec niedopełnienia wymogu wezwania przewidzianego w § 31 rozp. rej. Sąd Najwyższy uznał rewizję nadzwyczajną za uzasadnioną.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy - Gospodarczy ustali, mając na uwadze między innymi możliwości wynikające z zastosowania art. 514 k.p.c. czy nastąpiło pozbawienie spółki majątku w drodze ustawowej lub aktu administracyjnego.

W razie negatywnego wyniku tego postępowania Sąd wyznaczy kuratorowi stosowny termin do powołania ustawowo wymaganych organów albo zlikwidowania spółki. Kurator osoby prawnej ustanowiony w trybie art. 42 § 1 k.c. ma bowiem w razie potrzeby likwidacji, uprawnienia wszelkich organów tej osoby, może więc podjąć decyzję o rozwiązaniu spółki zastępującą uchwałę walnego zgromadzenia przewidzianą w art. 444 pkt 2 k.h., gdyby powołanie organów spółki okazało się niemożliwe.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.