Odpowiednie zastosowanie art. 575 k.c. do odpowiedzialności leasingodawcy z tytułu rękojmi za wadę

Artykuł 575 k.c. może w drodze analogii znaleźć zastosowanie do odpowiedzialności leasingodawcy z tytułu rękojmi za wadę prawną pojazdu będącego przedmiotem umowy leasingu finansowanego z opcją sprzedaży; przy zaistnieniu przesłanek przewidzianych w tym przepisie leasingodawca jest zobowiązany do zwrotu uiszczonych rat leasingowych w zakresie odpowiadającym cenie pojazdu.

Art. 575 k.c., stanowi, że jeżeli z powodu wady prawnej rzeczy sprzedanej kupujący jest zmuszony wydać rzecz osobie trzeciej, umowne wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie zwania sprzedawcy od obowiązku zwrotu otrzymanej ceny, chyba że kupujący wiedział, iż prawa sprzedawcy były sporne, albo że nabył rzecz na własne niebezpieczeństwo. Przedmiotem bowiem jego regulacji nie jest obowiązek kupującego, lecz obowiązek sprzedawcy, w szczególności obowiązek zwrotu ceny kupującemu w sytuacji, gdy ten z powodu wady prawnej sprzedanej rzeczy był zmuszony wydać ją osobie trzeciej. Nie może budzić wątpliwości, że jest to przepis bezwzględnie obowiązujący. Ponieważ fakt, że przepisy bezwzględnie obowiązujące nie są w prawie zobowiązaniowym tak liczne, jak w prawie rzeczowym czy spadkowym, nie daje podstaw do uznania ich za przepisy szczególne i stosowanie ich w drodze analogii jest dopuszczalne; sam charakter art. 575 k.c. nie może stanowić przeszkody do stosowania go w drodze analogii, a wręcz odwrotnie, może za takim stosowaniem dodatkowo przemawiać. Przewidziany w powołanym przepisie obowiązek sprzedawcy zwrotu kupującemu otrzymanej ceny stanowi bez wątpienia wyraz udzielenia ochrony interesowi majątkowemu kupującego. Nie ma żadnych względów, które by uzasadniały odmówienie analogicznej ochrony interesowi leasingobiorcy. Wprawdzie nie nabywa on jak kupujący własności rzeczy, ale jest uprawniony do jej posiadania oraz używania i ewentualnie pobierania pożytków, ponosi niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy, płaci raty leasingowe stanowiące ekwiwalent substancji rzeczy, oraz przez czas leasingu wykorzystuje całą lub znaczną wartość substancji rzeczy, a w wypadku leasingu połączonego z opcją zakupu, po upływie terminu leasingu od niego tylko nabycie jej własności. Pozycja jego jest zatem podobna do pozycji kupującego, zwłaszcza kupującego na raty, co uzasadniałoby wniosek o udzielenie mu ochrony podobnej do tej, jaka przysługuje kupującemu.

Nie można też pominąć, że sprzedaż w swojej istocie stanowi instrument prawny realizacji przez sprzedawcę wartości rzeczy. Podobnym instrumentem jest leasing także służący leasingobiorcy nie do czego innego, jak do realizacji wartości jego przedmiotu. Z tego punktu widzenia między obu wspomnianymi umowami zachodzi nie podlegające dyskusji podobieństwo. Jeżeli zatem ustawodawca uznał za niesłuszne, aby sprzedawca pozostał przy tym, co uzyskał od kupującego w wyniku realizacji wartości przedmiotu sprzedaży, gdy z powodu wady prawnej tego przedmiotu był zmuszony wydać go osobie trzeciej, byłoby równie niesłuszne, aby leasigobiorca w takiej samej sytuacji zatrzymał to, co w wyniku realizacji wartości przedmiotu leasingu otrzymał od leasingobiorcy. Wymaga jednak dostrzeżenia, że odmiennie, niż w umowach sprzedaży, w leasingu zasadą jest pełne wyłączenie rękojmi leasingobiorcy.

W związku z tym, że zastosowanie w drodze analogii art. 575 k.c. oznacza, iż zasada ta nie może funkcjonować w takim zakresie, w jakim pozostawałaby w sprzeczności z wolą ustawodawcy inkorporowaną w powołanym przepisie, uprawnione staje się przyjęcie, że w sytuacjach wymienionych w tym przepisie odpowiedzialność leasingobiorcy jest odpowiedzialnością z tytułu rękojmi, a nie odpowiedzialnością szczególną, ustanowioną poza tą rękojmią. Odpowiedzialność szczególna łączy się bowiem z przypadkami szczególnymi, a nie z zasadami.

Na koniec wyjaśnić należy, że, skoro art. 575 k.c. przewiduje obowiązek zwrotu ceny, a raty leasingowe, jak poprzednio przyjęto, tylko w części stanowią spłatę wartości rzeczy określonej ceną, byłoby nieuzasadnione obciążenie leasingobiorcy obowiązkiem zwrotu uiszczonych rat leasingowych w całości.

Uchwała SN z dnia 18 kwietnia 1996 r., III CZP 30/96

Standard: 12766 (pełna treść orzeczenia)