Zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym

Gdy na wcześniejszych etapach postępowania stronie przyznano zwolnienie od kosztów sądowych, odmowa udzielenia jej takiego zwolnienia w postępowaniu kasacyjnym wymaga stwierdzenia, że położenie strony uległo w jakimś aspekcie poprawie (por. postanowienia SN z dnia 6 maja 2011 r., II CZ 12/11, z dnia 28 maja 2013 r., V CZ 12/13, z dnia 27 listopada 2013 r., V CZ 61/13, z dnia 13 lutego 2015 r., II CZ 91/14 i z dnia 10 listopada 2016 r., IV CZ 45/16).

Odwołanie się do powyższej, podyktowanej pragmatyzmem reguły, nie jest jednak właściwe w każdym przypadku. Rozpoznając wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych sąd nie jest związany rozstrzygnięciami zapadającymi we wcześniejszej fazie postępowania sądowego, a brak polepszenia sytuacji finansowej wnioskodawcy może być wynikiem zróżnicowanych okoliczności, w tym takich, które – w świetle przedstawionych wcześniej założeń – nie uzasadniają ponownego zwolnienia od kosztów sądowych.

Uwzględnienia wymagało także, że postępowanie kasacyjne, w  przeciwieństwie do postępowania apelacyjnego, nie jest elementem dwuinstancyjnego modelu postępowania sądowego deklarowanego w art. 176 ust. 1 Konstytucji RP i wykracza poza gwarantowane w art. 78 zdanie pierwsze Konstytucji RP prawo do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. W przypadku tym nie ma zatem obawy stworzenia nieuzasadnionej finansowej bariery dla realizacji konstytucyjnych gwarancji stron postępowania, wykraczających skądinąd także poza standard gwarantowany prawem międzynarodowym (por. art. 6 ust. 1 EKPCz). 

W konsekwencji, zarówno w  płaszczyźnie systemowej, jak i aksjologicznej uzasadnione jest stosowanie wyższego stopnia rygoryzmu w przypadku żądania zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym aniżeli na poprzednich etapach postępowania sądowego, w tym w postępowaniu apelacyjnym (por. np. postanowienia SN z dnia 17 maja 2012 r., I CZ 55/12 i z dnia 30 października 2019 r., IV CZ 89/19).

Postanowienie SN z dnia 28 maja 2021 r., IV CZ 2/21

Standard: 58913 (pełna treść orzeczenia)

Zwolnienie od kosztów sądowych powinno być stosowane w sytuacjach wyjątkowych, a w postępowaniu kasacyjnym, będącym szczególnym postępowaniem realizującym głównie interes publiczny, uzasadnione jest stosowanie zwiększonego rygoryzmu przy realizacji obowiązku wnoszenia opłat sądowych (zob. postanowienia SN z dnia 23 marca 2010 r., II PZ 2/10, z dnia 4 kwietnia 2012 r., I CZ 7/12,z dnia 17 maja 2012 r., I CZ 55/12, z dnia 14 stycznia 2016 r., IV CZ 72/15, i z dnia 16 marca 2016 r., IV CZ 102/15).

Gdy na wcześniejszych etapach postępowania stronie przyznano zwolnienie od kosztów sądowych, odmowa udzielenie jej takiego zwolnienia w postępowaniu kasacyjnym wymaga stwierdzenia, że położenie skarżącego uległo w jakimś aspekcie poprawie (por. postanowienia SN z 27 listopada 2013 r., V CZ 61/13, z 14 października 2005 r., III CZ 77/05,  z 6 maja 2011 r., z 28 maja 2013 r., V CZ 12/13).

Postanowienie SN z dnia 2 marca 2017 r., V CZ 7/17

Standard: 12364 (pełna treść orzeczenia)