Uzewnętrznienie braku zgody
Brak zgody pokrzywdzonego jako konstytutywny element przestępstwa zgwałcenia
Elementem istotnym dla bytu przestępstwa jest brak zgody pokrzywdzonego.
Zgody nie należy utożsamiać z pragnieniem. Ważna jest treść decyzji woli pokrzywdzonego, nie zaś towarzyszące jej emocje.
Zgoda wyrażona może być w dowolnej formie, niekoniecznie werbalnie.
Przejawem braku zgody pokrzywdzonego jest jego opór. Musi mieć on charakter rzeczywisty, a nie stanowić element jedynie gry miłosnej. By uniknąć nieporozumień w ocenie postawy pokrzywdzonego, konieczne jest, by opór był postrzegalny dla sprawcy i jednoznaczny w swej wymowie. (wyrok SN z 26.07.2001r. V KKN 95/99).
Forma uzewnętrznienia oporu jest dowolna, byleby była, jak powiedziano postrzegalna i jednoznaczna. Pokrzywdzony nie musi fizycznie przeciwstawiać się sprawcy, zwłaszcza gdy relacja sił na to nie pozwala. Wystarczy, że krzyczy albo nawet zwykłym głosem stanowczo sprzeciwi się zamierzeniom sprawcy. Formą wyrażenia oporu może być także płacz, zaciśniecie pięści czy splunięcie na sprawcę. (zob. wyrok SA w Katowicach z 8.04.2009r. II Aka 72/09).
Opór nie musi być intensywny – byleby był uzewnętrzniony. Stawiając opór pokrzywdzony nie musi wykorzystać wszystkich, hipotetycznie dostępnych jego form. Trudno bowiem wymagać od pokrzywdzonego, by w sytuacji w jakiej się znalazł racjonalnie myślał. Jego procesy psychiczne ulegają przecież poważnym zakłóceniom. Poza tym w sytuacji przewagi sił, stawianie dalszego oporu może być bezcelowe i ryzykowne.
Wystarczające jest, jeśli pokrzywdzony uzewnętrzni swoim działaniem brak zgody, stawi rzeczywisty opór sprawcy, a ten przełamie go. (zob. wyrok SN z 8.10.1997r. V KKM 346/96; wyrok SA w Krakowie z 15.02.1996r. II Aka 2/96, wyrok SA w Katowicach z 8.12.2005r. II Aka 68/05)
Wyrok SO w Częstochowie z dnia 27 września 2016r., II K 96/15
Standard: 27163
Jeśli o bycie przestępstwa stypizowanego w art. 168 § 1 d. k.k. (obecnie w art. 197 § 1 k.k.) decydować miałby tylko stan woli pokrzywdzonego, wówczas zbędne jest formułowanie warunku dodatkowego w postaci uzewnętrznienia braku zgody. Tymczasem bezsporne jest, iż owo uzewnętrznienie braku zgody winno nastąpić. Co więcej, nie jest obojętna forma uzewnętrznienia braku zgody. Powinno ono mieć właśnie formę rzeczywistego oporu.
Uzewnętrznienie braku zgody musi nastąpić w takiej formie, aby z jednej strony świadczyło o rzeczywistym, a nie jedynie deklarowanym lub pozorowanym braku zgody, zaś z drugiej strony, aby po stronie sprawcy można było stwierdzić działanie przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem.
W wypadku działania sprawcy "przemocą" ową formą uzewnętrznienia braku zgody winien być jednak pewien, relacjonowany do proporcji sił stron, stopień oporu ze strony ofiary, przy czym opór nie musi polegać nawet na fizycznym przeciwstawianiu się użytym przez sprawcę środkom zmuszania (przykładowo: wystarczające jest głośne wzywanie pomocy, krzyk, płacz, itp.).
Uzewnętrznienie przez ofiarę oporu w postaci zachowania wyraźnie postrzegalnego dla sprawcy i jednoznacznego w swej wymowie ma szczególne znaczenie w sytuacjach, gdy sprawca może zakładać, iż opór jest nierzeczywisty i stanowi np. formę gry miłosnej (por. J. Warylewski, Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Rozdział XXV Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2001, s. 27).
Wyrok SN z dnia 26 lipca 2001 r., V KKN 95/99
Standard: 12316 (pełna treść orzeczenia)