Rozliczenie nakładów i wydatków między majątkami osobistymi małżonków

Wydatki i nakłady między majątkami osobistymi małżonków dokonywane są na podstawie przepisów kodeksu cywilnego co do zasady w procesie cywilnym. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 5 marca 2003 roku, sygn. akt III CZP 99/02, LEX nr 76008, obowiązek zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku odrębnego jednego małżonka na majątek odrębny drugiego małżonka powstaje wówczas, gdy przysporzenie korzyści przekracza zakres powinności wzajemnej pomocy małżonków i przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb założonej rodziny. Dotyczy to w szczególności zwiększenia wartości składnika majątku odrębnego, co ma miejsce m.in. w następstwie wzniesienia budynku na gruncie należącym do jednego z małżonków ze środków pochodzących z majątku odrębnego współmałżonka. Zdaniem Sądu Najwyższego, roszczenie o zwrot wydatków i nakładów na majątek odrębny może być dochodzone w drodze procesu, w czasie trwania wspólności ustawowej, bez potrzeby uzyskania zezwolenia sądu (art. 45 § 1 in fine k.r.o.), a także po dokonaniu podziału majątku wspólnego (art. 45 k.r.o., art. 618 w związku z art. 567 § 3 i art. 688 k.p.c.).

Powyższe stanowisko zostało wyrażone już wcześniej w postanowieniach SN z dnia 3 kwietnia 1970 roku, sygn. akt III CRN 90/70, OSNPG 1970, nr 11-12, poz. 61 oraz z dnia 9 stycznia 1984 roku, sygn. akt III CRN 315/83, LEX nr 8583. Rozliczenie takich nakładów i wydatków jest również dopuszczalne w toku postępowania o podział majątku wspólnego, jeżeli zachodzi potrzeba kompleksowego rozliczenia całości nakładów pochodzących zarówno z majątku wspólnego, jak i majątków odrębnych w jednym postępowaniu (uchwały SN z dnia 16 grudnia 1980 roku, sygn. akt III CZP 46/80, OSNCP 1981, nr 11, poz. 206 i z dnia 5 marca 2003 roku, sygn. akt III CZP 99/02, LEX nr 76008). Potrzeba kompleksowego rozliczenia nakładów powstaje w szczególności wówczas, gdy na rzecz stanowiącą majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku odrębnego drugiego małżonka (zob. wyrok SN z dnia 7 czerwca 2002 roku, sygn. akt IV CKN 1108/00, LEX nr 57210).

W sytuacji niemożności ustalenia po pierwsze – z jakiego źródła (czy z majątku wspólnego, czy osobistego i którego z małżonków) poczynione zostały poszczególne nakłady, wykonane poszczególne prace, czy zakupione poszczególne materiały, po drugie – wartości rynkowej poszczególnych nakładów według cen z daty ich dokonania oraz po trzecie – konkretnej wysokości środków pochodzących na ten cel z majątku wspólnego, zasadnym była metoda rozliczenia nakładów poprzez odjęcie od aktualnej wartości rynkowej nakładów poczynionych po zakupie nieruchomości zwaloryzowanej wartości nakładów z majątku osobistego wnioskodawczyni (podlegające zwrotowi przez uczestnika na rzecz wnioskodawczyni w całości) i zwaloryzowanej wartości nakładów z majątku osobistego uczestnika celem uzyskania wartości rynkowej nakładów z majątku wspólnego na osobisty uczestnika (podlegających zwrotowi w połowie na rzecz wnioskodawczyni wobec równych udziałów w majątku wspólnym byłych małżonków S.).

Po zwaloryzowaniu nakładów z majątków osobistych w odniesieniu do przeciętnego wynagrodzenia z daty ich poczynienia i aktualnego okazało się, iż przewyższają one aktualną wartość rynkową wszystkich nakładów poczynionych po nabyciu nieruchomości przez uczestnika. Wyliczenia w tym zakresie przedstawiają się następująco: 10.000 złotych odpowiadało w 1996 roku 11,5 miesięcznym pensjom (10.000 zł/873 zł), a 24.000 złotych odpowiadało w 1997 roku 22,5 miesięcznym pensjom (24.000 zł/1.061,93 zł), a zatem łącznie 34 pensje przy aktualnym przeciętnym wynagrodzeniu netto dają kwotę 97.500 złotych (34 x 2.866,93 zł). Natomiast dwie wypłaty z lokat bankowych poczynionych przez uczestnika w 1996 roku na łączną kwotę 12.839,01 złotych stanowiły równowartość ówczesnych 14,7 pensji (12.839,01 zł/873 zł). Aktualnie stanowi to kwotę 42.144 złote (14,7 x 2.866,93 zł). Łącznie zwaloryzowana wartość nakładów z majątków osobistych J. S. i Z. S. wynosi więc 139.644 złote.

Postanowienie SR w Zgierzu z dnia 19 października 2016 r., I Ns 920/05

Standard: 12267 (pełna treść orzeczenia)

W postępowaniu o podział majątku wspólnego niedopuszczalne jest co do zasady rozliczenie nakładów poczynionych przez jednego z byłych małżonków ze swego majątku osobistego na majątek osobisty drugiego z byłych małżonków. Tożsame stanowisko zawarł Sąd Najwyższy w tezie postanowienia z dnia 3 kwietnia 1970 roku (sygn. akt III CRN 70/70), stwierdzając, że przepis art. 45 § 1 kro normuje jedynie obowiązek zwrotu przez małżonka wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na jego majątek odrębny 9obecnie osobisty), jak również prawo domagania się zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swego majątku odrębnego na majątek wspólny. Nie są natomiast objęte dyspozycją tego przepisu i nie podlegają wyrównaniom przy podziale majątku wspólnego wydatki i nakłady poczynione kosztem majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego. Rozliczenia te podlegają ogólnym normom prawa i postępowania cywilnego, nakazującym dochodzenie przez byłych małżonków roszczeń, które nie są objęte przepisem art. 45 § 1 kro w postępowaniu procesowym. Pogląd ten stal się powszechny, a Sąd Najwyższy podtrzymał go w wyroku z dnia 7 czerwca 2002 roku (sygn. akt IV CKN 1108/00), w którym wskazał, że nakłady z majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego podlegają rozliczeniu z majątku wspólnego tylko wówczas, gdy na przedmiot majątkowy stanowiący majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku odrębnego małżonków. Jest to stanowisko będące kontynuacją jednolitej linii orzeczniczej, w którą wpisuje się także uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1980 roku (sygn. akt III CZP 46/80, OSNCP 1981, Nr 11, poz. 206). W tezie tej uchwały wskazano wprawdzie, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczeniu podlegają również nakłady z majątku odrębnego małżonków na majątek odrębny jednego z nich. Jednak w uzasadnieniu dokonano istotnego zastrzeżenia, które pozwala uznać, że stanowisko to jest uzasadnione jedynie w wyjątkowych sytuacjach, w których zachodzi potrzeba kompleksowego rozliczenia małżonków w jednym postępowaniu ze względu na przedmiot majątkowy, którego dotyczy to postępowanie, w szczególności zaś, gdy na rzecz stanowiącą majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątków odrębnych małżonków (tak również Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 31 stycznia 2013 roku, sygn. akt I ACa 731/12).

Taka sytuacja w niniejszej sprawie jednakże nie występuje. Uczestniczka dochodzi, bowiem zwrotu nakładów poczynionych wyłącznie ze swojego majątku osobistego na majątek osobisty uczestnika. W takiej sytuacji roszczenia z tytułu zwrotu wydatków, nakładów i spłaconych długów przewidziane w art. 45 kro podlegają rozpoznaniu w procesie (postanowienie SN z dnia 12 kwietnia 2000 roku, sygn. akt IV CKN 27/00). Rozliczenie z tego tytułu w postępowaniu o podział majątku wspólnego nie jest zatem dopuszczalne.

Postanowienie SR w Bielsku Podlaskim z dnia 6 listopada 2014 r., I Ns 523/14

Standard: 12268 (pełna treść orzeczenia)