Wierzytelności w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej

W skład majątku wspólnego wchodzi wierzytelność z tytułu zwrotu kwoty stanowiącej przedmiot nieważnej umowy darowizny

Postanowienie SN z dnia 13 września 2012 r., V CSK 408/11

Standard: 12066 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, który skład orzekający podziela, że po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej każdy ze współmałżonków może samodzielnie dochodzić przypadającej mu części wierzytelności, jeżeli świadczenie dłużnika - tak jak w konkretnym stanie faktycznym - ma charakter podzielny. Wskazuje się przy tym, że reguła ta odnosi się nie tylko do sytuacji, gdy małżonkowie byli wspólnie stroną stosunku prawnego, z którego wierzytelność wynika, ale również do takich przypadków, gdy stroną stosunku prawnego był tylko jeden z małżonków, a wierzytelność weszła do majątku wspólnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1975 r., III CZP 27/75, OSNC 1976, nr 4, poz. 71; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1999 r., II CKN 469/98, OSNC 2000, nr 3, poz. 55).

Wyrok SN z dnia 27 listopada 2007 r., IV CSK 258/07

Standard: 12069 (pełna treść orzeczenia)

Nie może budzić wątpliwości, że wierzytelność może stanowić składnik majątku wspólnego zarówno w sytuacji, gdy wynika ze stosunku prawnego, którego stroną są oboje małżonkowie, jak i wówczas, gdy stroną jest wyłącznie jeden z nich. Jednak objęcie wierzytelności nabytej przez jednego z małżonków wspólnością majątkową (a nie sposób bronić innego poglądu na gruncie art. 32 § 1 k.r.o.) powoduje powstanie zagadnienia, czy wierzycielem pozostaje jeden z małżonków, czy też oboje małżonkowie stają się współwierzycielami.

W doktrynie prezentowane są zasadniczo trzy stanowiska.

Zgodnie z pierwszym, małżonek nie będący stroną stosunku prawnego, z którego wynika wierzytelność, staje się z mocy prawa stroną zawartej umowy (współwierzycielem). U podstaw tego stanowiska leży założenie, że między małżonkami istnieje w tym zakresie przedstawicielstwo ustawowe. Zgodnie z drugim poglądem, objęcie wierzytelności wspólnością nie odnosi skutku wobec osób trzecich, a jedynie między małżonkami (skutek wewnętrzny). Trzecie z prezentowanych stanowisk stanowi, że małżonek nie staje się współwierzycielem, a więc stroną stosunku prawnego powstałego pomiędzy drugim z małżonków a osobą trzecią. Wejście wierzytelności do majątku wspólnego zgodnie z art. 32 k.r.o. oznacza natomiast, że staje się on osobą współuprawnioną.

Wydaje się, że trafne jest stanowisko przedstawione jako trzecie, gdyż pozostaje ono w zgodzie zarówno z obowiązującymi przepisami, jak i istotą wspólności majątkowej małżeńskiej. Jego przyjęcie, zwłaszcza z odwołaniem się do istoty wspólności majątkowej małżeńskiej, rodzi jednak określone skutki.

Przede wszystkim należy przyjąć, że w czasie trwania wspólności do wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego małżonków nie mogą znaleźć wprost zastosowania przepisu kodeksu cywilnego normujące wielość wierzycieli (w szczególności art. 379 i nast.). W szczególności, jeżeli wierzytelność dotyczy świadczenia podzielnego, wierzytelność nie ulega podziałowi na dwie części (art. 379 § 1 k.c.). Ponadto ocena dopuszczalności dokonywania określonych czynności w stosunku do tej wierzytelności, takich jak np. zwolnienie dłużnika z długu, przez jednego ze współmałżonków, musi być dokonywana według przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 36-40), a nie według kodeksu cywilnego.

Postanowienie SN z dnia 9 września 1999 r., II CKN 460/98

Standard: 12067 (pełna treść orzeczenia)