Wyrok z dnia 2007-11-27 sygn. IV CSK 258/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

sygn. akt IV CSK 258/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa G. K.
przeciwko J. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 listopada 2007 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 4 grudnia 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy ww. nakazem zapłaty wydanym w dniu 29 kwietnia 2005 r. w
postępowaniu nakazowym orzekł, że pozwany J. S. ma zapłacić powodowi G. K.
kwotę 69.032,50 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 28 marca 2005 r. i kosztami
postępowania, a po rozpoznaniu zarzutów pozwanego wyrokiem z dnia 29 maja
2006 r. nakaz ten utrzymał w mocy.
Sąd Okręgowy w G. oddalił apelację pozwanego od powyższego orzeczenia
wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia
następujące ustalenia i wnioski.
W dniu 20 marca 2003 r. powód udzielił pozwanemu pożyczki w kwocie
100.000 zł. W tym czasie powód pozostawał we wspólności majątkowej
małżeńskiej z córką pozwanego L. K. W umowie strony ustaliły, że zwrot pożyczki
nastąpi do 20 maja 2003 r., a w razie uchybienia temu terminowi pożyczkobiorca
zapłaci odsetki w wysokości 15% w skali roku. Pozwany wystawił weksel własny in
blanco i w deklaracji wekslowej upoważnił powoda do jego wypełnienia — w razie
nienależytego wywiązania się z umowy pożyczki — na sumę odpowiadającą
należności głównej oraz odsetek.
G. i L. K. umową z dnia 9 kwietnia 2003 r. wyłączyli małżeńską wspólność
ustawową. W dniu 26 maja 2004 r. L. K. zwróciła powodowi w imieniu pozwanego
50.000 zł. Powód zaliczył z tej wpłaty 12.745, 89 zł na poczet odsetek za
opóźnienie, a pozostałą kwotę na spłatę należności głównej. W dniu 14 marca 2005
r. powód wypełnił weksel na sumę dochodzoną pozwem, obejmującą nie spłaconą
część należności głównej oraz odsetki.
Sąd Okręgowy przyjął, że pozwany nie wykazał zasadności zarzutów
odnoszących się do łączącego strony stosunku podstawowego, w związku z którym
wystawiony został weksel gwarancyjny. Nie udowodnił twierdzenia, że środki
przeznaczone na pożyczkę pochodziły z majątku wspólnego powoda i jego żony,
a na nim spoczywał w tym zakresie ciężar dowodu. Nie ma zatem podstaw
do uznania, że weksel stanowiący podstawę żądania pozwu wypełniony został
niezgodnie z porozumiem wekslowym.
3
Sąd Okręgowy nie dopatrzył się też podstaw do uznania, że po ustaniu
wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami G. i L. K. wierzytelność z tytułu
udzielonej pozwanemu pożyczki uległa podziałowi na dwie niezależne od siebie
części, bowiem stroną umowy pożyczki był wyłącznie powód. W konsekwencji
uznał, że skład majątku wspólnego powoda i L. K. winien zostać ustalony w
ewentualnym postępowaniu o podział tego majątku.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
S 1 k.p.c., pozwany wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy
podniósł zarzut naruszenia art. 6 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie
polegające na uznaniu, że to na pozwanym spoczywał ciężar dowodu, iż
wierzytelność uzyskana przez powoda w czasie trwania wspólności ustawowej nie
jest składnikiem jego majątku odrębnego.
Drugą podstawę kasacyjną skarżący wypełnił zarzutem naruszenia art. 231
k.p.c. przez jego niezastosowanie przy ocenie przynależności wierzytelności
wynikającej z umowy pożyczki do majątku wspólnego powoda i jego żony, mimo że
wierzytelność ta powstała w czasie istnienia między małżonkami wspólności
majątkowej, co winno skutkować —
na zasadzie domniemania faktycznego
uznanie jej za składnik majątku wspólnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury, w sprawach, w których
roszczenie oparte zostało na wekslu gwarancyjnym pozwany, może bronić się
zarzutami dotyczącymi stosunku podstawowego. Skutkiem podniesienia takich
zarzutów jest przeniesienie sporu z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego na
ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego (por. uchwałę składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 19/66, OSNCP 1968,
nr 5, poz. 79; uchwałę Połączonych Izb: Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r. III PZP, OSNCP 1973, nr 5, poz. 72; wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 48/097, OSNC 1997, nr 9,
poz. 124). Wystawienie weksla gwarancyjnego ma na celu zabezpieczenie
zobowiązania ze stosunku cywilnoprawnego. W ten sposób wierzytelność uzyskuje
4
dodatkową podstawę w postaci zobowiązania wekslowego. Łączność między
zobowiązaniem z weksla gwarancyjnego a zobowiązaniem ze stosunku
podstawowego oznacza, że zaspokojenie jednego powoduje wygaśnięcie drugiego,
oraz że bezpodstawność roszczenia cywilnoprawnego pociąga za sobą
bezpodstawność roszczenia opartego na wekslu.
W rozpoznawanej sprawie powód domagał się zapłaty na podstawie weksla
wystawionego w celu zabezpieczenia zwrotu pożyczki. W zarzutach od nakazu
zapłaty uwzględniającego to roszczenie pozwany podniósł, że zwrócił powodowi
połowę pożyczonej sumy, a do dochodzenia pozostałej części nie jest on
uprawniony. Twierdził przy tym, że wierzytelność z tego tytułu, stanowiąca składnik
majątku wspólnego powoda i jego żony L.K., wskutek ustania łączącej ich
małżeńskiej wspólności majątkowej, uległa podziałowi na dwie równe części. Sąd
Okręgowy, nie negując znaczenia tych okoliczności dla rozstrzygnięcia sprawy
uznał, że pozwany nie wykazał ich istnienia. Ze stanowiskiem takim — jak trafnie
podniesiono w skardze kasacyjnej — nie można się zgodzić.
Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że podniesienie przez pozwanego
zarzutów dotyczących stosunku podstawowego nie zwalniało go z obowiązku
wykazania okoliczności, na których zarzuty te zostały oparte. Tym samym — wbrew
odmiennemu zapatrywaniu skarżącego — Sąd Okręgowy nie naruszył art. 6 k.c.
Umknęło jednak uwadze tego Sądu, iż ustawodawca dopuścił pewne odstępstwa
od wyrażonej w wymienionym wyżej przepisie reguły ciężaru dowodu. W art. 231
k.p.c. przewidział możliwość uznania za ustalone istotnych dla rozstrzygnięcia
sprawy faktów - bez przeprowadzania dowodów na uzasadnienie ich wystąpienia —
jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Przepis ten nie
wskazuje — rzecz jasna — iż określony fakt nie wymaga udowodnienia, ale że jego
udowodnienie następuje w sposób szczególny, przy zastosowaniu swoistego
środka dowodowego.
Z przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku wiążących ustaleń
faktycznych wynika, że wierzytelność objęta żądaniem pozwu powstała w czasie
trwania wspólności majątkowej pomiędzy powodem a jego żoną L. K. Okoliczność
powyższa, w świetle brzmienia obowiązującego w dacie tego zdarzenia art. 32
5
k.r.o., pozwala przyjąć - na zasadzie domniemania faktycznego (art. 231 k.p.c.) —
że przedmiotowa wierzytelność nabyta została z majątku dorobkowego małżonków
i stała się jego składnikiem. Nabycie określonych przedmiotów majątkowych
(wierzytelności) z majątku odrębnego małżonka musi bowiem wynikać wyraźnie —
jak podkreślane jest to w orzecznictwie - nie tylko z oświadczenia tego małżonka,
ale przede wszystkim z całokształtu okoliczności tego nabycia (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001 r.,
II CKN 1194/00, nie publ. oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2003 r., IV CKN 1721/00,
nie publ.).
Przepisy regulujące postępowanie wywołane wniesieniem zarzutów od
nakazu zapłaty nie wyłączają dopuszczalności konstruowania domniemań
faktycznych na podstawie art. 231 k.p.c. i to niezależnie od tego, na jakiej
podstawie nakaz zapłaty został wydany. Jeżeli zatem w rozpoznawanej sprawie za
twierdzeniem pozwanego, że sporna wierzytelność stanowi składnik majątku
wspólnego powoda i jego żony przemawia domniemanie faktyczne, to ciężar
obalenia tego domniemania spoczywa na powodzie. Odmienne zapatrywanie Sądu
Okręgowego trzeba więc uznać za błędne, a zarzut naruszenia art. 231 k.p.c.,
przez jego niezastosowanie, za usprawiedliwiony.
Dla rozstrzygnięcia rozpoznawanego sporu istotna jest oczywiście kwestia
losów prawnych wierzytelności stanowiącej składnik majątku wspólnego
małżonków po ustaniu łączącej ich wspólności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
prezentowany jest pogląd, który skład orzekający podziela, że po ustaniu
wspólności majątkowej małżeńskiej każdy ze współmałżonków może samodzielnie
dochodzić przypadającej mu części wierzytelności, jeżeli świadczenie dłużnika —
tak jak w konkretnym stanie faktycznym - ma charakter podzielny. Wskazuje się
przy tym, że reguła ta odnosi się nie tylko do sytuacji, gdy małżonkowie byli
wspólnie stroną stosunku prawnego, z którego wierzytelność wynika, ale również
do takich przypadków, gdy stroną stosunku prawnego był tylko jeden z małżonków,
a wierzytelność weszła do majątku wspólnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego
z dnia 30 maja 1975 r., III CZP 27/75, OSNC 1976, nr 4, poz. 71; postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1999 r., II CKN 469/98, OSNC 2000, nr 3,
6
poz. 55). Nie ma zatem przeszkód do zastosowania powyższej zasady
w rozpoznawanej sprawie.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815 § 1 k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
kg