Zakaz podziału majątku wspólnego i rozporządzania udziałem w czasie trwania wspólności

Zakazem z art. 35 k.r.o. objęte są nie tylko czynności prowadzące do całkowitej likwidacji majątku wspólnego, ale także inne rozporządzenia, których zakres i okoliczności dokonania prowadzą obiektywnie do przekonania, że doszło do skutku odpowiadającego podziałowi majątku wspólnego.  

Zakaz podziału majątku wspólnego z art. 35 k.r.o. nie jest tożsamy z zakazem likwidacji majątku wspólnego. To drugie określenie jest zakresowo węższe, choćby z tego względu, że podział majątku wspólnego może mieć charakter częściowy. Nie dochodzi wówczas do „likwidacji” majątku wspólnego.

Za rozumieniem art. 35 k.r.o. w taki sposób, że zakaz podziału nie jest równoznaczny z zakazem całkowitej likwidacji majątku wspólnego, przemawia zarówno interpretacja językowa tego przepisu, jak i wykładnia celowościowa i systemowa. Artykuł 35 k.r.o. stanowi o zakazie podziału majątku bez doprecyzowania, czy chodzi o podział całkowity, czy także częściowy (lege non distinguente). Pojęcie podziału częściowego występuje w treści obowiązującego prawa (art. 1038 § 2 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o.). Gdyby zatem ustawodawcy chodziło o wprowadzenie zakazu obejmującego wyłącznie całkowity podział (likwidację) majątku wspólnego, z pewnością wprost wysłowiłby to w przepisie. Darowanie wyszczególnionych w umowie składników majątku wspólnego do majątku osobistego jednego z małżonków relatywnie rzadko prowadziłoby zresztą do całkowitej likwidacji takiego majątku, zwłaszcza w sytuacji, gdy majątek wspólny tworzony był przez lata, czy też – jak w niniejszej sprawie – powstał w wyniku zawarcia umowy obejmującej cały dotychczasowy majątek osobisty małżonków (poza wyjątkami wynikającymi z prawa). Trudno bowiem w takich sytuacjach wyobrazić sobie uwzględnienie w  umowie darowizny wszystkich składników majątku wspólnego. Z reguły pozostałyby jakieś przedmioty nieujęte w umowie, często o marginalnym znaczeniu. Nie zostałaby wówczas spełniona przesłanka „likwidacji” majątku wspólnego, ale sama czynność naruszałaby niewątpliwie zakaz podziału takiego majątku. Stąd też nie ma podstaw do przyjmowania, że dopiero transfer wszystkich składników majątku wspólnego do majątku osobistego jednego lub obojga małżonków stanowiłby przejaw naruszenia art. 35 zd. 1 k.r.o.

Przy ustalaniu zakresu art. 35 zd. 1 k.r.o. znaczenie ma także i to, że w kolejnym zdaniu tego artykułu zawarty jest zakaz rozporządzania (a nawet zobowiązania się do rozporządzania) udziałem, który po ustaniu wspólności przypadnie małżonkowi, zarówno w całym majątku, jak i w poszczególnych przedmiotach do tego majątku należących. Zakaz ten nie jest, rzecz jasna, tożsamy z zakazem podziału majątku wspólnego, choć samo objęte zakazem rozporządzenie (zobowiązanie się do rozporządzenia) udziałem, o którym mowa, mogłoby nastąpić także na rzecz drugiego z małżonków. Nie jest zatem tak, że zakresy zakazów zawartych w art. 35 k.r.o. są rozłączne. Z objęcia zakazem rozporządzania (zobowiązania się do rozporządzania) nie tylko udziału w majątku wspólnym, ale także udziału w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku, wynika niewątpliwie wola ustawodawcy szerokiego rozumienia zakazów, o których mowa w art. 35 k.r.o.

Powyższe nie oznacza zakwestionowania dopuszczalności „przesunięć” majątkowych z majątku wspólnego do majątku osobistego. Istnieje jednak potrzeba rozróżnienia czynności rozporządzającej, której skala skutków odniesionych do składu i wartości majątku wspólnego prowadzi do wniosku, że uszczuplenie było relatywnie niewielkie i nie odcisnęło się istotnie na zawartości majątku wspólnego - a co za tym idzie, której zakaz z art. 35 k.r.o. nie dotyczy - od takiej czynności (czy też kilku ze sobą powiązanych czynności) której (czy którym) przypisać należy charakter podziału majątku wspólnego – choćby częściowego. Chodzi o to, by czynnościami syngularnymi nie doprowadzić do skutku zbieżnego z tym, przed którym ma chronić zakaz z art. 35 k.r.o.

Postanowienie SN z dnia 8 grudnia 2022 r., II CSKP 236/22

Standard: 79803 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Jeżeli małżonkowie zawarli umowę o częściowy podział majątku wspólnego wprawdzie w czasie istnienia wspólności, która jednak została późniejszym wyrokiem sądu zniesiona z dniem poprzedzającym zawarcie tej umowy, to jest oczywiste, że należy ją ocenić jako ab initio dopuszczalną, ważną i skuteczną, uchylającą się spod zakazu ustanowionego w art. 35 k.r.o. Na tym właśnie polega wsteczna moc wyroku; od chwili uprawomocnienia działa on ex tunc, wywołując skutki prawne w zakreślonej orzeczeniem przeszłości. 

Uchwała SN z dnia 23 lutego 2018 r., III CZP 103/17

Standard: 46139 (pełna treść orzeczenia)