Reprezentacja dziecka w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku

W sprawie małoletniego reprezentowała w toku postępowania przed Sądami obu instancji jego matka, która jest jednocześnie wnioskodawczynią ubiegającą się o stwierdzenie nabycia spadku po K. P. na swoją rzecz na podstawie testamentu.

Między wnioskodawczynią a jej małoletnim synem istnieje ewidentna sprzeczność interesów, skoro domaga się ona pozbawienia swojego syna udziału w spadku przypadającego mu na podstawie ustawy i stwierdzenia nabycia spadku na swoją rzecz na podstawie testamentu.

Dobro i ochrona interesów majątkowych małoletniego uczestnika wyklucza możliwość jego reprezentacji przez matkę.

Badanie sprzeczności interesów musi być dokonywane z obiektywnego punktu widzenia.

Bez znaczenia pozostaje, że wnioskodawczyni sprawuje bezpośrednią pieczę nad swoim małoletnim synem, a majątek nabyty w drodze spadkobrania testamentowego zamierza spożytkować w interesie tworzonej z nim rodziny (por. uz. uchwały SN z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 1/08).

W takim stanie rzeczy jej ustawowe przedstawicielstwo było w sprawie wyłączone, co doprowadziło do nieważności postępowania przed Sądami obu instancji. Małoletni uczestnik nie mający zdolności procesowej (art. 65 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 12 k.c.) występował w sprawie bez mogącego go reprezentować przedstawiciela ustawowego (art. 379 pkt 2 k.p.c.). Bez znaczenia jest przy tym czy w okolicznościach sprawy, w której doszło do stwierdzenia nabycia spadku na podstawie ustawy, a nie testamentu - istnieje związek przyczynowy między nieważnością postępowania, a wynikiem sprawy.

Wpływ nieważności na treść orzeczenia stanowi domniemanie ustawowe, które nie może być obalone.

Postanowienie SN z dnia 6 sierpnia 2020 r., III CSK 12/18

Standard: 48261 (pełna treść orzeczenia)

W literaturze wyrażono pogląd, że w imieniu spadkobiercy nie mającego zdolności do czynności prawnych oświadczenie składa jego przedstawiciel ustawowy. Dla przyjęcia lub odrzucenia spadku przez osobę, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych niezbędne jest oświadczenie jego przedstawiciela ustawowego złożone za zezwoleniem sądu opiekuńczego (art. 101 § 3, art. 156 i 178 § 2 k.r.o.), co jednak nie dotyczy przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Według judykatury nabycie spadku przez osobę niemającą pełnej zdolności do czynności prawnych, a więc między innymi przez osobę małoletnią (art. 11 k.c.), z wyjątkiem sytuacji, gdy następuje na podstawie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost, które wymaga zgody sądu opiekuńczego (art. 101 § 3, art. 156 i art. 178 § 2 k.r.o.), jest zawsze bezpłatnym przysporzeniem, którego rozmiar określa ustawa (przy dziedziczeniu ustawowym) lub treść testamentu (przy dziedziczeniu testamentowym), bądź - gdy długi spadku są równe wartości stanu czynnego spadku lub go przewyższają - wprawdzie do przysporzenia nie prowadzi, ale nie powoduje żadnego uszczuplenia majątkowego (art. 1015 § 2 w związku z art. 1012 k.c.). Dlatego, w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, w którym małoletnie dziecko reprezentowane jest przez jedno z rodziców będące też spadkobiercą, regułą jest, iż nie zachodzi między nimi kolizja interesów, wykluczająca, w myśl art. 98 § 3 k.r.o. w związku z § 2 tego artykułu reprezentację dziecka przez tegoż rodzica. Jednakże, wyjątkowo taka sprzeczność może zachodzić, gdy np. rodzic reprezentujący dziecko domaga się na swoją rzecz udziału w spadku ponad wynikający z treści testamentu, albo podważa ważność testamentu sporządzonego na rzecz dziecka, gdyż wtedy działanie jego zmierza do uszczuplenia udziału w spadku przypadającego dziecku lub nawet do pozbawienia go tego udziału. Tak też działanie rodzica należy ocenić, gdy dochodzi on - obok dziecka - stwierdzenia dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku na swoją rzecz, w okolicznościach nasuwających uzasadnione wątpliwości, co do tego, czy spełnia warunki uprawniające go do tego dziedziczenia. W wymienionych sytuacjach kolizja interesu dziecka i rodzica sprzeciwia się reprezentowaniu dziecka przez tego rodzica. Jeżeli wówczas dziecka nie może reprezentować drugie z rodziców, powinien je reprezentować kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (por. art. 99 k.r.o. i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1996, II CRN 214/95, Prok. i Pr - wkł. 1996 r., nr 11, s. 40 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1996 r., II CRN 214/95, niepubl.).

Postanowienie SN z dnia 25 lutego 2015 r., IV CSK 304/14

Standard: 11706 (pełna treść orzeczenia)