Postanowienie z dnia 1996-06-25 sygn. II CRN 214/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CRN 214/95  

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 25 czerwca 1996 r.

Przewodniczący: Sędzia SN M. Sychowicz (spr.).

Sędziowie: SN T. Wiśniewski, SA Z. Kwaśniewski.

Protokolant: I. Pawlata.

Prokurator: W. Brynda.

Sąd Najwyższy - Izba Cywilna po rozpoznaniu w dniu 25 czerwca 1996 r. na rozprawie sprawy z wniosku Stanisława B. z udziałem Edyty B. i małoletniego Dariusza B. o stwierdzenie nabycia spadku po Bożennie B., na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości nr S/C V C 5311/3674/95 od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 23 czerwca 1995 r., sygn. akt II Cr 455/95, postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 29 marca 1995 r., znieść postępowanie w sprawie i przekazać ją wymienionemu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o wpisie od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie 

Sąd Rejonowy w K. po rozpoznaniu wniosku Stanisława B. w sprawie z udziałem Edyty B. i małoletniego Dariusza B. reprezentowanego przez wnioskodawcę, postanowieniem z dnia 29 marca 1995 r. stwierdził, że spadek po Bożennie B., zmarłej dnia 3 września 1994 r. w S. i tam stale ostatnio zamieszkałej, wraz z wchodzącym w jego skład gospodarstwem rolnym, na podstawie ustawy nabyli: mąż Stanisław B. oraz dzieci Edyta B. i Dariusz B. po 1/3 części. Sąd ten uznał, że wymienieni spadkobiercy spełniają warunki uprawniające ich do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, gdyż: Stanisław B. w okresie od 1975 r. do połowy lat 80-tych razem z żoną prowadził gospodarstwo rolne i pracował w nim, Edyta B. w chwili otwarcia spadku pobierała naukę zawodu, a Dariusz B. był wówczas małoletni.

W rewizji od tego postanowienia Edyta B. zarzuciła, iż stwierdzenie, że Stanisław B. odziedziczył gospodarstwo rolne nastąpiło z naruszeniem prawa materialnego.

Sąd Wojewódzki w K. postanowieniem z dnia 23 czerwca 1995 r. rewizję oddalił. Sąd ten aprobował stanowisko zajęte przez Sąd Rejonowy co do uprawnienia wnioskodawcy do dziedziczenia gospodarstwa rolnego jako znajdujące oparcie w art. 1059 pkt 2 k.c. w związku z § 1 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 89, poz. 519).

W złożonej w dniu 22 grudnia 1995 r. rewizji nadzwyczajnej od ostatnio wymienionego postanowienia Minister Sprawiedliwości zarzucił, iż wydane ono zostało z rażącym naruszeniem prawa, a to art. 387 k.p.c. w związku z art. 369 pkt 2 i 5, art. 371 § 1 i art. 381 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p. oraz art. 98 § 2 pkt 1 i 2 k.r.o. i wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia 29 marca 1995 r., zniesienie w całości postępowania i przekazanie sprawy wymienionemu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Ponieważ okazało się, że wnioskodawca zmarł w dniu 15 listopada 1995 r., a jego następcami prawnymi są dzieci Edyta B. i Dariusz B., Sąd Najwyższy rozpoznał sprawę wyłącznie z ich udziałem, przy czym małoletni Dariusz B. był reprezentowany przez opiekuna Czesława K.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nabycie spadku przez osobę niemającą pełnej zdolności do czynności prawnych, a więc m.in. przez osobę małoletnią (art. 11 k.c.), z wyjątkiem sytuacji, gdy następuje na podstawie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost, które jednakże wymaga zgody sądu opiekuńczego (art. 101 § 3, art. 156 i art. 178 § 2 k.r.o. jest zawsze bezpłatnym przysporzeniem, którego rozmiar określa ustawa (przy dziedziczeniu ustawowym) lub treść testamentu (przy dziedziczeniu testamentowym), bądź - gdy długi spadku są równe wartości stanu czynnego spadku lub go przewyższają - wprawdzie do przysporzenia nie prowadzi, ale nie powoduje żadnego uszczuplenia majątkowego (art. 1015 § 2 w związku z art. 1012 k.c.). Dlatego w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, w którym małoletnie dziecko reprezentowane jest przez jedno z rodziców będące też spadkobiercą regułą jest, iż nie zachodzi między nimi kolizja interesów, wykluczająca w myśl art. 98 § 3 k.r.o. w związku z § 2 tego artykułu reprezentację dziecka przez tegoż rodzica. Jednakże wyjątkowo, gdy np. rodzic reprezentujący dziecko domaga się na swoją rzecz udziału w spadku ponad wynikający z treści testamentu albo podważa ważność testamentu sporządzonego na rzecz dziecka, działanie jego zmierza do uszczuplenia udziału w spadku przypadającego dziecku lub nawet do pozbawienia go tego udziału. Tak też działanie rodzica należy ocenić, gdy dochodzi do - obok dziecka - stwierdzenia dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku na swoją rzecz, w okolicznościach nasuwających uzasadnione wątpliwości co do tego, czy spełnia warunki uprawniające go do tego dziedziczenia. W wymienionych sytuacjach kolizja interesu dziecka i rodzica sprzeciwia się reprezentowaniu dziecka przez tego rodzica. Jeżeli wówczas dziecka nie może reprezentować drugie z rodziców, powinien je reprezentować kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 99 k.r.o.). Okoliczność, że w opisanych sytuacjach dziecko reprezentowane jest przez rodzica, którego interesy pozostają w sprzeczności z interesami dziecka, powoduje wadliwość reprezentacji dziecka i pozbawienie możności obrony swych praw, co skutkuje nieważność postępowania (art. 369 pkt 2 i 5 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).

Zasadnie rewizja nadzwyczajna zarzuca, że nieważność taka ma miejsce w rozpoznawanej sprawie, skoro małoletni Dariusz B. był reprezentowany przez ojca Stanisława B., który domagał się stwierdzenia dziedziczenia gospodarstwa rolnego nie tylko na rzecz małoletniego, ale także na swoją rzecz i to tylko w oparciu o własne zeznania, które ze względu na ich lakoniczność nie mogły być uznane za wystarczające i które - jak się okazało w świetle dokumentów dołączonych do rewizji nadzwyczajnej - budzą uzasadnione wątpliwości co do zgodności z prawdziwym stanem rzeczy.

Wobec tego, że nieważność postępowania uzasadnia zarzut rażącego naruszenia prawa, rewizję nadzwyczajną należało uwzględnić, i ponieważ nieważnością dotknięte jest także postępowanie przed Sądem Rejonowym w K., należało uchylić nie tylko zaskarżone postanowienie, ale także postanowienie wymienionego Sądu Rejonowego z dnia 29 marca 1995 r., znieść postępowanie w sprawie i przekazać ją do ponownego rozpoznania właściwemu Sądowi pierwszej instancji (art. 422 § 2 i art. 423 § 1 w związku z art. 388 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.).

O wpisie należnym od rewizji nadzwyczajnej Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z art. 10 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.