Zmiana w trakcie postępowania egzekucyjnego osoby uprawnionej do odbioru alimentów

Jeżeli w wyroku została wymieniona osoba uprawniona do odbioru alimentów zasądzonych na rzecz małoletniego, wypłata świadczeń alimentacyjnych następuje do rąk tej osoby.

Zmianę osoby uprawnionej do odbioru alimentów w imieniu małoletniego ustala się na podstawie odpowiedniego orzeczenia sądu opiekuńczego.

W razie wątpliwości co do reprezentacji małoletniego organ egzekucyjny lub organ zobowiązany do wypłaty świadczeń zwraca się o wyjaśnienie do sądu opiekuńczego.

W toku egzekucji alimentów może dojść do zmiany w osobie przedstawiciela ustawowego dziecka lub utraty przez nią tego przymiotu. Sytuacje takie zachodzą najczęściej, gdy wierzyciel uzyskał pełnoletność zachowując uprawnienia do alimentów, w razie pozbawienia, ograniczenia i zawieszenia władzy rodzicielskiej rodzica wymienionego w wyroku jako przedstawiciel ustawowy dziecka, albo zmiany opiekuna, czy kuratora, bądź na skutek umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej. Powstaje wówczas sprzeczność pomiędzy brzmieniem tytułu wykonawczego a rzeczywistym stanem prawnym. Wyłaniają się trudności przy ściąganiu alimentów, co może grozić zahamowaniem w rytmicznym dostarczaniu osobie uprawnionej niezbędnych środków utrzymania.

Wyłania się wówczas zagadnienie sposobu, w jakim zachodząca pomiędzy treścią tytułu wykonawczego a stanem rzeczywistym sprzeczność powinna być usunięta. Kodeks postępowania cywilnego nie reguluje tego problemu, a unormowania przewidziane art. 788 § 1 p.k.c. oraz art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. są nieprzydatne, gdyż dotyczą stron, a nie ich przedstawicieli ustawowych. Zmiana w osobie przedstawiciela ustawowego nie wymaga też stwierdzenia w oddzielnym, incydentalnym postępowaniu, toczącym się wyłącznie na użytek egzekucji.

Rozwiązania zagadnienia szukać należy w przepisach prawa materialnego dotyczących reprezentacji osób małoletnich. Dziecko z uwagi na brak lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych musi mieć przedstawiciela ustawowego. Zmiany w tym zakresie znajdują swoje odzwierciedlenie w odpowiednim orzeczeniu sądu opiekuńczego.

Z uwagi na różnorodność mogących wchodzić w rachubę sytuacji odpowiedź na pytanie, do czyich rąk ma być dokonywana wypłata zasądzonych alimentów w razie utraty przez przedstawiciela ustawowego wymienionego w wyroku zasądzającym to świadczenie uprawnienia do reprezentacji małoletniego, nie może być jednolita.

Należy przyjąć ogólną zasadę, że w przypadku, gdy w wyroku została wymieniona osoba uprawniona do odbioru alimentów zasądzonych na rzecz małoletniego, organ egzekucyjny lub organ zobowiązany do wypłaty świadczeń powinien przekazywać alimenty do rąk tej osoby. Organy te mogą przekazać świadczenie innej osobie w razie przedstawienia orzeczenia sądu opiekuńczego, wskazującego, że one są przedstawicielami ustawowymi małoletniego. Tak więc przykładowo w razie pozbawienia władzy rodzicielskiej osoby, która została wymieniona w wyroku zasądzającym alimenty jako przedstawiciel ustawowy małoletniego, i ustanowienia opieki nad dzieckiem, dane orzeczenie stanowi legitymację do pobierania świadczeń.

Może się zdarzyć, że wskazana w wyroku osoba jako przedstawiciel ustawowy, mimo utraty uprawnienia do reprezentacji, utrzymuje nadal osobę małoletnią. Sytuacje takie mogą zachodzić najczęściej w razie wydania przed sąd opiekuńczy postanowienia o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, gdy pomiędzy wydaniem orzeczenia i jego wykonaniem z reguły upływa pewien okres. W takiej sytuacji uprawnienie do pobierania alimentów przysługuje dotychczasowemu przedstawicielowi ustawowemu. Rodzicom zastępczym i placówkom opiekuńczo-wychowawczym uprawnienie do pobierania przyznanych dziecku alimentów przysługuje dopiero od chwili przejęcia pieczy nad osobą małoletnią.

W razie zmiany osoby uprawnionej do odbioru alimentów prawo do egzekwowania zaległych świadczeń za okres do zaistnienia tej zmiany przysługuje nowo ustanowionemu przedstawicielowi ustawowemu. Nie może ich ściągnąć osoba, która straciła przymiot przedstawiciela ustawowego, z chwilą bowiem utraty tego przymiotu gasną związane z nim uprawnienia.

W przypadku uzyskania przez uprawnionego pełnoletności z zachowaniem prawa do dalszej alimentacji wypłata świadczenia może nastąpić wyłącznie do jego rąk. Zdarzenie to nie wymaga stwierdzenia orzeczeniem sądu opiekuńczego i dlatego do wykazania legitymacji do osobistego odbioru świadczeń wystarczą odpowiednie dokumenty stanu cywilnego.

Kwestia, do czyich rąk mają być wypłacone alimenty, może w pewnych sytuacjach budzić wątpliwości, np. w razie śmierci matki, gdy ojciec żyje, a jej tylko służyło wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jest jednak rzeczą oczywistą, że organ egzekucyjny oraz organ zobowiązany do wypłaty świadczeń nie powinny przekazywać alimentów osobie nieuprawnionej. W razie zatem uzasadnionej wątpliwości w tym zakresie organy te mają obowiązek zwrócić się do sądu opiekuńczego o wyjaśnienie. Czynność ta powinna być przedsiębrana tylko w uzasadnionych przypadkach i z dużą starannością, gdyż wiąże się ona z zakłóceniem w rytmicznym dostarczaniu osobie uprawnionej koniecznych środków utrzymania.

Uchwała SN (7) z dnia 16 kwietnia 1977 r., III CZP 14/77

Standard: 11547 (pełna treść orzeczenia)