Alimenty a zasada walutowości z art. 358 § 1 k.c.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie jest kodyfikacją samodzielną, nie reguluje całego zespołu problemów, jakie wyłaniają się w związku z funkcjonowaniem stosunków rodzinnych. Kodeks ten nie zawiera tzw. części ogólnej normującej takie kwestie, jak zdolność do czynności prawnych, formy tych czynności, przedstawicielstwo czy przedawnienie. Dotyczy to również i innych pojęć określonych w części szczególnej kodeksu cywilnego, takich jak solidarność, potrącenie, odsetki itp. Kodeks rodzinny jest ściśle powiązany z prawem cywilnym i przepisy tego prawa stosowane są wówczas, jeżeli kodeks rodzinny nie zawiera regulacji szczególnej. Tylko w takich przypadkach stosowanie przepisów kodeksu cywilnego jest wyłączone (np. art. 17 i 80 k.r.o.). Stosunki uregulowane w prawie rodzinnym są ze swej natury stosunkami cywilnoprawnymi.

W stosunkach zobowiązaniowych w Polsce obowiązuje zasada wyłączności waluty polskiej z zastrzeżeniem wyjątków ustawowo przewidzianych (art. 358 § 1 k.c.). Zobowiązanie do płacenia alimentów określonych w złotych polskich jest świadczeniem pieniężnym i spełnienie tego świadczenia następuje poprzez zapłatę jego sumy nominalnej (art. 358 § 2 k.c.)

Pozostaje natomiast do rozstrzygnięcia kwestia, czy taki sam charakter ma świadczenie określone w walucie obcej. Jak już wywiedziono, obowiązek alimentacyjny może przybrać postać świadczenia w naturze i świadczenia w postaci określonej sumy pieniężnej. Orzeczenie przez sąd kraju pobytu zobowiązanego alimentów w formie kwoty pieniężnej bez względu na zastosowaną walutę obowiązującą w kraju, w którym orzeczenie to zapada, jest świadczeniem pieniężnym i charakteru tego nie zmienia w momencie jego wykonania w kraju pobytu uprawnionego.

W wykonaniu zobowiązania uczestniczą z reguły te osoby, które są stronami stosunku zobowiązaniowego. Świadczenie spełnia dłużnik, bo na nim ciąży obowiązek jego wykonania. Istnieją jednak przypadki, gdy okoliczność, kto spełnia świadczenie, jest dla wierzyciela bez znaczenia. Chodzi bowiem o to, ażeby świadczenie zostało spełnione. Dlatego ustawodawca w art. 356 § 1 k.c. sformułował zasadę, że wierzyciel może domagać się od dłużnika świadczenia osobistego tylko wówczas, gdy wynika to z treści czynności prawnej, z ustawy albo właściwości świadczenia. Cały sens tego unormowania sprowadza się do tego, czy wykonanie zobowiązania polega na osobistym świadczeniu dłużnika. W przeciwieństwie do tej sytuacji, gdy nie chodzi o osobiste świadczenie, zobowiązanie może być wykonane przez osobę trzecią. działającą w imieniu lub z upoważnienia i na rzecz dłużnika. Gdyby wierzyciel odmówił przyjęcia takiego świadczenia, popadnie w zwłokę wobec dłużnika. Z kolei § 2 tego przepisu stanowi, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia zapłaty wymaganej wierzytelności pieniężnej od osoby trzeciej, nawet gdyby działała ona bez wiedzy dłużnika. Brak jest tu bowiem uzasadnionego interesu dla takiej odmowy. Gdy chodzi o świadczenia pieniężne jest rzeczą obojętną, od kogo wierzyciel otrzyma to świadczenie, gdyż w interesie wierzyciela jest uzyskanie tego świadczenia, tylko bowiem w ten sposób następuje wykonanie zobowiązania.

Obowiązek alimentacyjny wyrażony kwotowo bez względu na zastosowaną w orzeczeniu walutę stanowi świadczenie o charakterze pieniężnym. Przy takim założeniu do jego wykonania mają pełne zastosowane unormowania zawarte w kodeksie cywilnym. Osoba obciążona obowiązkiem alimentacyjnym może w różnorodny sposób zapewnić - na czas pobytu poza krajem - wywiązywanie się ze swoich zobowiązań za pomocą środków majątkowych, którymi dysponuje w kraju. Na przeszkodzie temu nie stoi fakt, iż przebywając za granicą uzyskuje status osoby krajowej - lub stosownie do okoliczności - nawet osoby zagranicznej. Nie ma bowiem podstaw prawnych do twierdzenia, że osoba ta powinna spełniać swoje zobowiązanie alimentacyjne tylko za pomocą dewiz uzyskanych za granicą. Takiego obowiązku nie przewiduje Konwencja nowojorska z 20 czerwca 1956 r. o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą (Dz. U. z 1961 r. Nr 17, poz. 87), ratyfikowana przez Polskę, ani też dotyczące tej kwestii umowy dwustronne.

Odmowa przyjęcia świadczenia przez wierzyciela mogłaby być skuteczna w sytuacji, gdyby osoba, za pośrednictwem której dłużnik spełnia świadczenie, działała wbrew jego woli z pokrzywdzeniem uprawnionego. Byłoby to bowiem sprzeczne z podstawowymi założeniami, że wykonanie każdego zobowiązania powinno zapewnić wierzycielowi określone korzyści, zgodne z celem tego zobowiązania.

Istota i cel obowiązku alimentacyjnego polega na zapewnieniu uprawnionemu środków utrzymania. Temu mają służyć zasądzone alimenty, płacone w określonych kwotach i terminach, tak ażeby uprawniony mógł zaspokoić swoje bieżące potrzeby życiowe. Odmowa przyjęcia alimentów tylko dlatego, że są one świadczone w walucie polskiej, za pośrednictwem osoby wskazanej przez zobowiązanego, może być działaniem na szkodę uprawnionego, a w sytuacji gdy chodzi o alimenty należne małoletniemu dziecku, postawa przedstawiciela ustawowego tego dziecka żądającego spełnienia świadczenia wyłącznie w walucie obcej może godzić w dobro dziecka, które pozbawia się środków utrzymania. Może to stanowić podstawę do ingerencji sądu opiekuńczego w trybie art. 109 k.r.o.

W świetle zrównania kursów walut nie można podzielić poglądu, iż spełnienie obowiązku alimentacyjnego w złotych polskich stanowi pokrzywdzenie uprawnionego. W warunkach wymienialności złotówki stworzone zostały warunki do zakupu wszelkich towarów za waluty obce.

Uchwała SN (7) z dnia 24 maja 1990 r., III CZP 21/90

Standard: 11527 (pełna treść orzeczenia)