Kwestia alimentacyjnego charakteru roszczenia z art. 27 k.r.o.

Obowiązek z art. 27 kro nie jest stricte obowiązkiem alimentacyjnym. Po pierwsze, stosunek alimentacyjny jest stosunkiem obligacyjnym, a w trakcie trwania małżeństwa żadne z małżonków nie jest wobec siebie wierzycielem ani dłużnikiem. Po drugie, dostarczanie środków utrzymania stanowi jeden ze sposobów "współdziałania" w celu zaspokajania potrzeb rodziny. Po trzecie, przepisy art. 27 kro nie mogą być zmienione w drodze umowy, tymczasem zgodnie z poglądem orzecznictwa dopuszczalne są umowy dotyczące obowiązku alimentacyjnego. W pełni przekonują również argumenty J. Gwiazdomorskiego wskazujące na cel art. 27 kro, który stanowi zapewnienie równej stopy życiowej wszystkim członkom rodziny. Obowiązek z art 27 kro wygasa wraz z ustaniem małżeństwa. Określenie obowiązku z art. 27 kro jako obowiązku alimentacyjnego stanowi zatem użyteczny skrót myślowy.

W trakcie trwania małżeństwa nie istnieje zatem między małżonkami obowiązek alimentacyjny. Na pełną aprobatę zasługuje pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w uchwale z  dnia 13 lipca 2011 r., Ill CZP 39/11, że istnieje podobieństwo pomiędzy obowiązkiem alimentacyjnym a obowiązkiem z art. 27 kro, przy czym nie można mówić o ich tożsamości. Zdaniem SN można co najwyższej mówić o "alimentacyjnym charakterze" obowiązku zawartego w art. 27 kro (tak Grzegorz Jędrejek, Komentarz do art. 27 kro, LEX 2017).

Trzeba zwrócic uwagę na wysoki poziom ogólności art. 27 kro, który normuje zaspokajanie potrzeb rodziny we wszystkich aspektach, a więc także w aspekcie potrzeb psychicznych, zdrowotnych itp. Wyprowadzanie z niej roszczeń o charakterze alimentacyjnym uzasadnienie znajdowałoby tylko wtedy, gdyby ustawa nie zawierała innych regulujących tę kwestię norm, jak ma to miejsce w przypadku roszczeń o dostarczanie środków utrzymania między małżonkami, choć i w tym przypadku, jeśli pozostają oni we wspólnym pożyciu, roszczenia te realizowane być mogą (i winny być) w oparciu o normę art. 28 kro. Alimentacja dzieci, i dorosłych, i tych jeszcze małoletnich, uregulowana została wyczerpująco w dziale III tytułu II Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nie ma zatem potrzeby poszukiwać innych jej podstaw prawnych, w szczególności zaś tworzyć konkurencyjnych względem siebie roszczeń, zwłaszcza z pominięciem woli dzieci dorosłych, a więc mających pełną zdolność do czynności prawnych i pełną zdolność sądową.

Interpretacja przeciwna do prezentowanej prowadzi do niemożności stwierdzenia, jaka część zasądzonej na rzecz jednego z rodziców na podstawie art. 27 kro kwoty przypada na rzecz danego członka rodziny. Rodzić to musi w przypadku usamodzielnienia się któregoś dziecka komplikacje (nie tylko dla sądów, ale i - co jest daleko ważniejsze dla samych zainteresowanych) i konieczność zmiany wcześniejszego rozstrzygnięcia. Jeszcze większe problemy pojawić się mogą, gdy dorosłe dziecko, na rzecz którego "pośrednio" na podstawie art. 27 kro zasądzone zostały "alimenty", zechce samo na podstawie art. 133 § 1 kro realizować swoje roszczenie alimentacyjne.

Wszystkie te okoliczności przemawiają za tezą odmienną od tej, jaka uchwalona została przez Sąd Najwyższy w sprawie III CZP 77/12 (tak słusznie Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z dnia 10 września 2014 r., I ACz 670/14).

W doktrynie i w orzecznictwie toczy się dyskusja co do charakteru obowiązku z art. 27 kro, a w szczególności czy jest to obowiązek alimentacyjny. Zgodnie z pierwszym poglądem, reprezentowanym m.in. przez A. Szpunara, świadczenia alimentacyjne między rozwiedzionymi małżonkami stanowią kontynuację obowiązku zrodzonego przez zawarcie małżeństwa, o którym mowa w art. 27 kro (A. Szpunar, O obowiązku alimentacyjnym między rozwiedzionymi małżonkami, RPEiS 1989/1, s. 22). "A zatem, art. 27 kro stanowi podstawę prawną obowiązku alimentacyjnego między małżonkami" (J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa 2005, s. 111).

Drugi pogląd zakłada, że obowiązek z art 27 kro różni się od obowiązku alimentacyjnego. Konsekwentnym zwolennikiem takiego stanowiska był J. Gwiazdomorski, który wskazywał, że w art. 27 kro chodzi o zapewnienie środków utrzymania dla rodziny, a nie dla określonej osoby, a ponadto że różne są przesłanki zwykłego obowiązku alimentacyjnego i obowiązku wynikającego z art. 27 kro. W pierwszym przypadku przesłankę taką stanowi "niedostatek uprawnionego", a w drugim zapewnienie równej stopy życiowej dla wszystkich członków rodziny (zob. J. Gwiazdomorski, Alimentacyjny obowiązek między małżonkami, Warszawa 1970, s. 5 i n.; takież m.in. T. Smyczyński [w:] System Prawa Prywatnego, 1.11, Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, Warszawa 2009, s. 213).

W orzecznictwie SN dla określenia obowiązku z art. 27 kro posługuje się zwrotem "obowiązek alimentacyjny względem współmałżonka (art. 23 i 27 kro)"; zob. wyrok SN z 23.01.1975 r., III CRN 369/74. Także w orzecznictwie SN i sądów powszechnych, które dotyczy świadczeń z art. 446 k.c., świadczenie z art. 27 kro określane jest jako "obowiązek alimentacyjny między małżonkami" (zob. wyrok SN z 16.05.2008 r., III CSK 388/07.; wyrok SN z 3.12.2010 r., i PK 88/10; wyrok SN z 24.08.1990 r., i CR 422/90; wyrok SA w Gdańsku z 15.07.2015 r., I ACa 205/15; wyrok SA w Łodzi z 15.09.2015 r., I ACa 332/15).

Sądy administracyjne uznają, że na podstawie art. 27 kro istnieje między małżonkami obowiązek alimentacyjny, co skutkuje możliwością przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, o którym mowa wart. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy z 28.11.2003 o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1518 ze zm.) (por. wyrok WSA w Olsztynie z 17.05.2016 r., II SA/Ol 269/16).

Wyrok WSA z dnia 21 czerwca 2023 r., II SA/Rz 30/23

Standard: 84789 (pełna treść orzeczenia)