Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci wypłaty z rachunku

Zgodnie z art. 56 ust. 1 pr.bank., posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci). Sposób dokonania tego rozrządzenia oraz jego konsekwencje zostały bliżej uregulowane w art. 56 ust.2-6 pr. bank.

Stosownie do art. 56 ust. 5 pr. bank., kwota wypłacona zgodnie z ust. 1 nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku.

Dyspozycja stanowi de lege lata jednostronną czynność prawną o charakterze zobowiązującym wobec banku (zobowiązuje bowiem bank do wypłaty określonej kwoty w przypadku śmierci spadkodawcy) oraz przysparzającym (dla beneficjentów dyspozycji). Nie ma jednak charakteru rozporządzającego, albowiem nie przenosi własności środków na rzecz jej beneficjenta w momencie złożenia stosownego oświadczenia woli posiadacza rachunku.

Posiadacz rachunku, mimo złożenia dyspozycji, może swobodnie dysponować zgromadzonymi na rachunku środkami i nie jest zobligowany do zapewnienia na rachunku kwoty odpowiadającej wysokości dyspozycji. Dyspozycja staje się skuteczna dopiero z chwilą śmierci posiadacza rachunku, co przemawia za określeniem jej charakteru jako czynności mortis causa.

Uchwała SN z dnia 27 kwietnia 2022 r., III CZP 57/22

Standard: 61329 (pełna treść orzeczenia)

Dyspozycja przez spadkodawcę wkładem zgromadzonym na rachunku bankowym na rzecz określonych osób na wypadek śmierci (art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) jest czynnością o charakterze darmym w rozumieniu art. 1039 § 1 k.c.

Zgodnie z przepisem art. 56 ust. 1 pr. bank., w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. nr 91, poz. 870), która weszła w życie w tym zakresie z dniem 1 maja 2004 r., posiadacz rachunku oszczędnościowego, oszczędnościowo – rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci).

Stosownie do art. 56 ust. 5 pr. bank. kwota wypłacona zgodnie z ust. 1 nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku. Podobne rozporządzenie - wkładem oszczędnościowym na wypadek śmierci wkładcy – ustawodawca przewidział w art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 1960 r. o prawie bankowym (Dz. U. Nr 20, poz. 121) od wejścia w życie, z dniem 3 marca 1964 r., ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. o zmianie ustawy o prawie bankowym (Dz. U. Nr 8, poz. 50). Następne, kolejno obowiązujące, ustawy zawierały również regulacje przewidujące rozporządzenie przez posiadacza rachunku bankowego na wypadek śmierci na rzecz wskazanych osób bliskich. W ustawie z dnia 12 czerwca 1975 r. – Prawo bankowe (Dz. U. Nr 20, poz. 108) takiego rozporządzenia dotyczył art. 40 ust. 1 pkt 2; w ustawie z dnia 26 lutego 1982 r. – Prawo bankowe (Dz. U. Nr 7, poz. 56 - art. 37 ust. 1 pkt 2; w ustawie z dnia 31 stycznia 1989 r. – Prawo bankowe (Dz. U. Nr 4, poz. 21) – art. 22 ust. 1 pkt 2; w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. Nr 140, poz. 939) art. 75 ust. 1 pkt 2 do dnia 1 maja 2004 r.

Dyspozycja przez posiadacza rachunku bankowego zgromadzonymi środkami na wypadek śmierci na rzecz oznaczonej osoby stanowi jednostronną czynność prawną, modyfikującą umowę rachunku bankowego. Bank jest związany poleceniem pisemnym posiadacza rachunku. Zadysponowanie środkami zgromadzonymi na rachunku nie ma wpływu na sposób i swobodę rozporządzania nimi przez posiadacza rachunku. Nie stanowi także przeszkody do odwołania oświadczenia o dokonaniu dyspozycji. Wskazuje to na umowne źródło zobowiązania banku. Charakter tej czynności nie jest jednak jednoznacznie określany.

W piśmiennictwie wysuwane są poglądy, że stanowi ona zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej. Podkreślane jest także, że uprawnienie do jej dokonania wynika bezpośrednio z ustawy, a zatem nie ma potrzeby przyznania go w drodze zawarcia stosownego postanowienia w umowie rachunku bankowego. Przeważa jednak zapatrywanie, że czynność ta stanowi wprowadzoną ustawowo formę rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. W orzecznictwie Sądu Najwyższego charakter dyspozycji wkładem na wypadek śmierci nie był bezpośrednio rozważany. W uzasadnieniu uchwały z dnia 13 grudnia 2013 r., III CZP 79/13 (OSNC 2014, nr 10, poz. 98) Sąd Najwyższy, analizując dopuszczalność i charakter umowy darowizny na wypadek śmierci, stwierdził, że prawo do wskazania w umowie rachunku bankowego, komu mają przypaść środki na tym rachunku zgromadzone na wypadek śmierci uprawnionego do rachunku, jest w istocie postacią darowizny na wypadek śmierci. Potwierdza to zastrzeżenie zawarte w art. 56 ust. 5 pr. bank. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę przychyla się do stanowiska, że przez dyspozycję wkładem na rachunku bankowym spadkodawca dokonał nieodpłatnego rozrządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci.

Postanowienie SN z dnia 27 września 2017 r., V CSK 50/17

Standard: 10868 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy