Przywrócenie terminu po upływie roku od jego uchybienia (art. 169 § 4 k.p.c.)

Zgodnie z art. 168 § 1 k.p.c., przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej może nastąpić wtedy, gdy strona nie dokonała tej czynności w terminie bez swojej winy. Zarazem jednak – w myśl art. 169 § 4 k.p.c. – przywrócenie terminu po roku od jego upływu jest dopuszczalne tylko w wypadkach wyjątkowych. Z zestawienia wymienionych przepisów wynika, że brak winy w uchybieniu terminowi – nawet oczywisty – nie uzasadnia jego przywrócenia, jeżeli minął rok od upływu tego terminu, a rozpoznawany wypadek nie ma charakteru wyjątkowego.

W ten sposób ustawodawca chroni utrwalony na skutek upływu czasu stan powstały w wyniku uchybienia terminowi do podjęcia czynności procesowej, zastrzegając, że powrót do sytuacji sprzed upływu tego czasu jest możliwy tylko w wypadku wyjątkowym.

Pojęcie „wypadek wyjątkowy” jest nieostre, a jego ocena została pozostawiona sądowi orzekającemu. Ustawodawca nie zdefiniował tego pojęcia ani nie wskazał jego przykładów, podobnie jak nie czyni tego w innych miejscach kodeksu postępowania cywilnego, w których decyzja sądu musi być dostosowana do określonej sytuacji procesowej i innych ewentualnych przesłanek „wyjątkowości”, których nie da się przewidzieć (np. art. 134 § 1, art. 1861, 424[1] § 2, art. 519[2] § 2, art. 554 § 1 lub art. 59816 § 1; por. też art. 102 i art. 320). To zrozumiałe, gdyż dynamika postępowania cywilnego, różnorodność występujących w nim ‎stanów faktycznych, a także rozmaitość i nieprzewidywalność zachowań ‎(działań i zaniechań) stron, nie pozwalają na sformułowanie uniwersalnej definicji normatywnej; prawodawca pozostawia ocenę w tym zakresie sędziemu, odwołując się do jego bezstronności, doświadczenia oraz poczucia sprawiedliwości. 

Powoływanie się w zażaleniu na chorobę psychiczną uczestnika, opisaną w opinii biegłych z 2008 r., nie oznacza automatycznie – jak twierdzi skarżący – „wyjątkowości wypadku”; przyjęcie takiej tezy za trafną, oznaczałoby, że uczestnik dotknięty chorobą, także ten, który ma zapewnioną ochronę prawną, mógłby nie dochowywać wszystkich terminów procesowych, gdyż ze względu na tę chorobę byłyby one zawsze „przywracalne”, nawet wtedy, gdy ustawodawca wymaga „wyjątkowości wypadku”. Taka teza jest nie do przyjęcia, także dlatego, że godzi w istotę prawomocności orzeczeń (por. postanowienie SN z dnia 12 kwietnia 2012 r., V CSK 1/12).

Postanowienie SN z dnia 8 listopada 2019 r., IV CZ 79/19

Standard: 44695 (pełna treść orzeczenia)

W postępowaniu, którego przedmiotem jest przywrócenie terminu po upływie roku od jego upływu bez znaczenia jest czy wnioskodawca ponosi winę w uchybieniu terminu. Nawet oczywisty brak winy strony w uchybieniu terminu nie uzasadnia jego przywrócenia, jeżeli minął rok od upływu tego terminu, a rozpoznawany wypadek nie ma charakteru wyjątkowego.

Zawarte w art. 169 § 4 k.p.c. pojęcie „wypadków wyjątkowych” nie zostało określone w ustawie i do sądu rozpoznającego wniosek o przywrócenie terminu należy rozważenie, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy, czy argumenty wspierające wniosek są na tyle mocne, że przeważają nad argumentami przemawiającymi za stabilizacją sytuacji ugruntowanej przez upływ czasu, powstałej w następstwie niedokonania czynności procesowej w terminie, a w konsekwencji czy pozwalają na stwierdzenie, że w sprawie zachodzi wypadek wyjątkowy (zob. m.in. postanowienia SN z dnia 29 września 2016 r., V CZ 55/16; z dnia 23 października 2015 r., V CZ 60/15; z dnia 12 maja 2006 r., V CZ 28/06; z dnia 9 lutego 1999 r., I CKN 802/98).

Okoliczność, iż powód pozostaje pod opieką określonych poradni specjalistycznych nie uzasadnia przyjęcia wypadku wyjątkowego, o którym mowa w art. 169 § 4 k.p.c.

Postanowienie SN z dnia 15 września 2017 r., III CZ 28/17

Standard: 10861 (pełna treść orzeczenia)