Czynność prawna odpłatna i nieodpłatna
Rodzaje czynności prawnych Skarga pauliańska w razie uzyskania przez osobę trzecią korzyści "bezpłatnie" (art. 528 k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
W orzecznictwie podnosi się, że podział czynności prawnych na czynności odpłatne i nieodpłatne może być dokonywany w dwojaki sposób (vide: Wyrok SN z dnia 12 czerwca 2002 r., III CKN 1312/00).
Po pierwsze, możliwe jest przyjęcie kryterium czysto formalnego: jeżeli świadczeniu jednej strony odpowiada świadczenie drugiej strony, czynność ma charakter odpłatny niezależnie od tego, jak przedstawia się relacja obiektywnie ocenianej wartości obu świadczeń. Przy przyjęciu tego kryterium zbycie prawa za symboliczną złotówkę będzie czynnością odpłatną. Zastosowanie tego kryterium niewątpliwie prowadzi zawsze do jednakowych rezultatów. Niebezpieczeństwo tego podejścia wyraża się w tym, że przy zastosowaniu kryterium formalnego wyłącznie wola stron decyduje o odpłatnym bądź nieodpłatnym charakterze dokonanej czynności.
Prezentowane jest także drugie stanowisko, zgodnie z którym o odpłatności lub nieodpłatności czynności decydują pewne względy o charakterze gospodarczym. Za czynność nieodpłatną można w takiej sytuacji uznać sprzedaż za symboliczną złotówkę, a za czynność odpłatną darowiznę obciążoną poleceniem. O odpłatności lub nieodpłatności decydować przy tym będą zarówno kryteria obiektywne (wartość gospodarcza obu świadczeń), jak i kryteria subiektywne (w przypadku pretium affectionis). W literaturze wskazuje się przy tym, że zawsze gdy w grę wchodzi sytuacja prawna nie tylko stron czynności, ale także osób trzecich, należy stosować kryteria obiektywne.
W powołanym powyżej orzeczeniu Sąd Najwyższy podzielił to drugie stanowisko. Dodatkowo wskazał, że we wszystkich przypadkach, gdy ochrona pewnych praw czy interesów jest uzależniona od nieodpłatnego charakteru dokonanej czynności, przyjęcie formalnego kryterium odpłatności czyniłoby tę ochronę czysto iluzoryczną. Doświadczenie wskazuje bowiem, że czynność nieodpłatna zostałaby zastąpiona czynnością, w której świadczeniu jednej strony odpowiadałoby świadczenie drugiej, tyle że o wartości niewspółmiernie niższej ( vide: Wyrok SN z dnia 12 maja 2005 r., V CK 559/04 oraz wyrok SN z dnia 16 września 2011 r., IV CSK 624/10).
Wyrok SA w Gdańsku z dnia 17 listopada 2020 r., V ACa 339/20
Standard: 57526 (pełna treść orzeczenia)
W przypadkach, w których ochrona praw lub interesów podmiotu prawa jest uzależniona od przypisania czynności prawnej nieodpłatnego charakteru, należy przyjąć obiektywne kryterium odpłatności (por. wyrok SN z 12 czerwca 2002 r., III CKN 1312/00). W takich sytuacjach do uznania określonej umowy za odpłatną konieczne staje się ustalenie, że świadczenia stron są ekwiwalentne w sensie rzeczywistym, natomiast określenie wysokości ceny lub warunków jej uiszczenia w sposób wyraźnie odbiegający od warunków rynkowych należy traktować jako przejaw nieodpłatności danej czynności.
Z perspektywy tych założeń powinna zatem podlegać ocenie zawarta przez dłużnika umowa prowadząca do bezwarunkowego przeniesienia własności nieruchomości w zamian za cenę, której uiszczenie uzależniono od warunku obiektywnie trudnego do spełnienia i odsuwającego dokonanie zapłaty w nieokreśloną przyszłość.
Wyrok SN z dnia 7 czerwca 2019 r., IV CSK 169/18
Standard: 67059 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 47341
Standard: 38292
Standard: 68591
Standard: 10331