Terminy zawite a zasady współżycia społecznego

Nie jest opuszczalne uchylenie skutków upływu terminu zawitego przez odwoływanie się do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego.

Klauzula generalna przewidziana w art. 5 k.c. nie może być rozumiana jako ogólne upoważnienie dla sądu orzekającego do dokonywania własnych ocen i modyfikowania w ten sposób praw oraz obowiązków przez uchylenie skutków prawnych prekluzji. Byłby to zbieg równoznaczny z przyznaniem art. 5 k.c. charakteru nadrzędnego w stosunku do pozostałych przepisów prawa.

Skoro wygaśnięcie uprawnienia stwarza stan definitywny (odmiennie niż ma to miejsce w przypadku przedawnienia), jego zmiana byłaby możliwa wyłącznie przy założeniu, że art. 5 k.c. może pełnić funkcję samodzielnego źródła przywracającego do życia wygasłe już prawo podmiotowe. To zaś uznać trzeba za niedopuszczalne.

Na tle problemu dopuszczalności uchylania skutków upływu terminu zawitego przez odwoływanie się do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego prezentowane są dwa zasadnicze stanowiska.

Zwolennicy pierwszego uważają stosowanie konstrukcji nadużycia prawa za niedopuszczalne, przede wszystkim dlatego, że upływ terminu zawitego uwzględnia sąd z urzędu, czyniąc to bez woli, a nawet wiedzy dłużnika (tj. dłużnik nie musi podnosić takiego zarzutu). Natomiast przeciwnicy opowiadają się za możliwością zastosowania w tej sytuacji art. 5 k.c.

Podobnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane jest tak stanowisko liberalne (zwłaszcza w odniesieniu do skutków uchybienia terminowi z art. 1015 k.c. – zob. uchwała SN z 15 marca 2018 r., III CZP 110/17; postanowienie SN z 12 kwietnia 2018 r., II CSK 485/17; w innych przypadkach – wyroki SN: z 17 listopada 2016 r., IV CSK 107/16; z 28 lutego 2017 r., I CSK 93/16; postanowienia SN: z 6 listopada 2008 r., III CZP 104/08; z 9 kwietnia 2010 r., III CZP 15/10), jak i wykluczające możliwość odwołania się do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego do uchylenia skutków upływu terminu zawitego (uchwała SN z 20 czerwca 2013 r., III CZP 2/13; wyroki SN: z 18 maja 2004 r., II CK 270/03; z 4 października 2006 r., II CSK 105/06; z 11 lutego 2016 r., V CSK 302/15; postanowienie SN z 24 maja 2018 r., V CSK 5/18).

To drugie stanowisko wydaje się obecnie przeważać, co Sąd Najwyższy orzekający w sprawie niniejszej w pełni aprobuje.

Wyrok SN z dnia 23 listopada 2022 r., II CSKP 467/22

Standard: 68752 (pełna treść orzeczenia)

W wyjątkowych wypadkach sąd można przy ocenie upływu terminu zawitego zastosować ogólną zasadę wyrażoną w art. 5 k.c. W orzecznictwie nie budzi wątpliwości dopuszczalność oceny upływu terminu zawitego pod kątem zgodności z art. 5 k.c. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1993 r., III CZP 8/93, OSNCP 1993, nr 9, poz. 153, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 1991 r., III CRN 206/91, nie publ.). Niekiedy przepis szczególny wyraźnie wskazuje na prawną możliwość nieuwzględnienia upływu terminu zawitego. Zgodnie z art. 42 § 6 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze, jedn. tekst: Dz. U. z 2017 r., poz. 1560, ze zm.) powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni powinno być wniesione w ciągu 6 tygodni od odbycia walnego zgromadzenia, ale sąd może nie uwzględnić upływu tego terminu, jeżeli utrzymanie uchwały walnego zgromadzenia w mocy wywołałoby dla członka szczególnie dotkliwe skutki, a opóźnienie w zaskarżeniu tej uchwały jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami i nie jest nadmierne.

Uchwała SN z dnia 15 marca 2018 r, III CZP 110/17

Standard: 13339 (pełna treść orzeczenia)