Doręczenia zastępcze w stosunkach materialnoprawnych

Możliwe jest zastosowanie doręczeń zastępczych do składania oświadczeń woli w sferze prawa materialnego. Za datę złożenia oświadczenia należy uznać dzień, w którym podjęto pierwszą próbę doręczenia, a nie dzień ustalony analogicznie do daty doręczenia pisma sądowego w trybie art. 139 § 1 k.p.c.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego zdecydowanie dominuje pogląd, iż możliwe jest - co do zasady - zastosowanie doręczeń zastępczych do składania oświadczeń woli w sferze prawa materialnego (por. m.in. wyroki SN z dnia 20 stycznia 2004 r., II CK 358/02, z dnia 5 października 2005 r., I PK 37/05, z dnia 17 marca 2010 r., II CSK 454/09, i z dnia 8 września 2016 r., II CSK 750/15).

Rozbieżności w orzecznictwie mające doniosłe znaczenie dla oceny skuteczności złożonego oświadczenia woli budzi jednak zagadnienie, jak określić datę złożenia oświadczenia w razie awizowania przesyłki - czy za datę tę należy uznać dzień, w którym podjęto pierwszą próbę doręczenia, czy też dzień ustalony analogicznie do daty doręczenia pisma sądowego w trybie art. 139 § 1 k.p.c.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego - za aprobatą doktryny - dominuje pogląd, że oświadczenie woli doręczone adresatowi zastępczo (awizo), jest złożone z chwilą pierwszej próby doręczenia pod właściwym adresem, jeżeli adresat już wówczas miał możliwość, w zwykłym toku czynności, bez szczególnych nakładów i starań, zapoznać się z treścią tego oświadczenia. 

Nie można uzależniać daty złożenia oświadczenia od subiektywnej woli adresata, który może zwlekać z odbiorem przesyłki, a kwalifikowana teoria doręczenia będąca założeniem regulacji art. 61 § 1 k.c. zakłada, że w normalnym toku rzeczy doręczenie pisma zawierającego oświadczenie woli nastąpi niezwłocznie. W konsekwencji nie ma podstaw do takiej interpretacji tego przepisu, że przyznaje on adresatowi tego oświadczenia uprawnienie do odebrania pisma je zawierającego w dowolnym, dogodnym dla niego terminie (por. wyroki SN z dnia 17 czerwca 2009 r., IV CSK 53/09 i z dnia 20 maja 2015 r., I CSK 547/14).

Do takich skutków prowadziłoby stosowanie do doręczania oświadczeń materialnoprawnych odpowiedniego stosowania reguł doręczenia pism procesowych według art. 139 k.p.c.

Nie zasługuje zatem na podzielenie stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 15 stycznia 1990 r. I CR 1410/89 (niepubl.), w którym przyjęto, że jeżeli treść oświadczenia woli składanego innej osobie zawarta jest w piśmie przesyłanym pocztą, a przesyłka - wobec niemożności doręczenia - pozostawiona zostanie w urzędzie pocztowym z powiadomieniem o niej adresata, dojście oświadczenia do wiadomości tej osoby w rozumieniu art. 61 k.c. następuje z chwilą doręczenia pisma w dniu przyjętym analogicznie do daty doręczenia pisma sądowego w trybie art. 139 § 1 k.p.c., czyli w dacie jej rzeczywistego odebrania przez adresata lub w dacie, w której upłynął termin do jej odbioru (por. m.in. uchwała SN (7) - zasada prawna - z dnia 10 maja 1971 r., III CZP 10/71 oraz postanowienie SN z dnia 6 lipca 2000 r., V CKN 1159/00).

Postanowienie SN z dnia 16 marca 2022 r., II CSKP 239/22

Standard: 86657 (pełna treść orzeczenia)

Nie można wykluczyć możliwości zastosowania przepisów o doręczeniach zastępczych (art. 136 - 139 k.p.c.) do oceny skuteczności osobistego doręczenia stronie materialnoprawnego oświadczenia woli zawartego w piśmie procesowym, jeżeli wyłącznie z własnej woli nie uczestniczy w postępowaniu (wyroki SN z dnia 20 stycznia 2004 r., II CK 358/02 i z dnia 19 lipca 2012 r., II CSK 655/11).

Wyrok SN z dnia 13 stycznia 2016 r., II CSK 862/14

Standard: 66761 (pełna treść orzeczenia)