Odszkodowanie za utratę i pogorszenie rzeczy

Jakkolwiek odpowiedzialność za utratę, zużycie lub pogorszenie rzeczy jest odpowiedzialnością odszkodowawczą, to uregulowana ona została w art. 224 § 2 i art. 225 k.c. w sposób szczególny. Roszczenia z tego tytułu są roszczeniami odrębnymi, niezależnymi od przesłanek odpowiedzialności deliktowej, dlatego też wymienione przepisy - w zakresie wymienionych w nich roszczeń – wyłączają inne podstawy odpowiedzialności posiadacza wobec właściciela.

Z unormowań zawartych w art. 224 § 2 i art. 225 k.c. jednoznacznie wynika, że posiadacz odpowiada wobec właściciela za pogorszenie rzeczy, przez które należy rozumieć obniżenie jej wartości użytkowej oraz ekonomicznej, wynikające z działania lub zaniechania posiadacza. Mówiąc inaczej chodzi o niezachowanie majątku posiadacza w stanie odpowiadającym normalnemu zużyciu. Szkodą w ujęciu wymienionych przepisów jest zatem strata właściciela wyrażająca się w zmniejszeniu jego aktywów, nie zaś utrata spodziewanych korzyści.

Odpowiedzialność za pogorszenie rzeczy należy się właścicielowi tylko wtedy, gdy zdarzenia te zostały zawinione przez posiadacza. Winę posiadacza się domniemywa (art. 224 § 2 wprowadza zasadę winy domniemanej) a więc to na posiadaczu spoczywa ciężar wykazania, że pogorszenie rzeczy nastąpiło bez jego winy.

W rozpoznawanej sprawie za szkodę powodów odpowiada posiadacz, z którego winy rzecz uległa pogorszeniu. W latach 90-tych doszło co prawda do zmiany posiadacza nieruchomości powodów (w związku z wydaniem decyzji komunalizacyjnej i przejęciem na tej podstawie nieruchomości przez Gminę W.), jednakże całkowite zniszczenie budynków dworskich nastąpiło jeszcze w czasie, gdy samoistnym posiadaczem nieruchomości był Skarb Państwa. Dlatego też on ma legitymację bierną w rozpoznawanej sprawie Obligacyjny charakter roszczenia ma swoje konsekwencje również dla strony powodowej. Legitymowanymi czynnie byliby zatem wszyscy spadkobiercy, zmarłego w roku 1947 W. S. i zmarłej w roku 1986 Z. S. (tj. powodowie i ich brat W. S. – bezsporne, por. odpis postanowienia spadkowego k. 93).

W ocenie Sądu Apelacyjnego początkiem biegu terminu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wynikające z pogorszenia rzeczy jest zawsze chwila zwrotu nieruchomości. Wtedy dopiero okazuje się jakiego uszczerbku majątkowego doznał powód w dacie zwrotu nieruchomości. Nie jest tak jak twierdzi pozwany, że w ten sposób „roszczenie w ogóle się nie przedawnia” – przedawnia się na zasadach określonych w art. 229 k.c. Co istotne – istnieje też granica ekonomiczna odpowiedzialności pozwanego – w pewnym momencie wywiedzenie szkody majątkowej przestanie być możliwe – gdyż koszt utrzymania rzeczy, który musiałby ponieść powód jako właściciel przewyższy kwotę uszczerbku.

Rozważając problem wartości szkody Sąd Apelacyjny kierował się treścią art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c.. Przepisy te gwarantują właścicielowi odzyskującemu rzecz od posiadacza w złej wierze, odszkodowanie za pogorszenie (utratę wartości) rzeczy. Sąd polecił więc biegłemu J. B. ustalenie stopnia zużycia budynków istniejących na działce nr (...) w S. w dacie jej przejęcia przez Skarb Państwa, według ich stanu hipotetycznego na koniec 1 kwartału 2012 r (data przejęcia nieruchomości przez właścicieli), to jest stanu jaki istniałby, gdyby zarząd nieruchomością powodów w latach 1945-2012 był prawidłowo realizowany, w szczególności przy założeniu wykonywania w niezbędnym zakresie prac zmierzających do utrzymania substancji budynku w należytym stanie. Wydane biegłemu polecenie opierało się na wyeliminowaniu z ciągu stanu faktycznego bezprawnego przejęcia i niewłaściwego zarządzania nieruchomością Skarb Państwa. Wówczas wartość nieruchomości powodów wzrosłaby o wartość budynku, przy założeniu, że przy prawidłowym zarządzie budynek przedstawiałby wciąż jakąś wartość. Od tak obliczonej sumy należało odjąć szacunkowe koszty takiego prawidłowego utrzymania budynku w okresie od września 1945 r do marca 2012 r.

Wyrok SA w Krakowie z dnia 5 kwietnia 2017 r., I ACa 811/16

Standard: 9326 (pełna treść orzeczenia)