Powództwo opozycyjne - charakterystyka

Powództwo opozycyjne skierowane przeciwko prawomocnemu orzeczeniu sądu, nie może naruszać powagi rzeczy osądzonej. Może być ono oparte jedynie na zdarzeniach, które nastąpiły po powstaniu tytułu egzekucyjnego (zamknięciu rozprawy), wskutek których zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane. W konsekwencji, podstawą pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego nie może być brak zobowiązania powódki wynikający ze sfałszowania weksla i deklaracji wekslowej.

Podstawą powództwa opozycyjnego nie mogą być zarzuty skierowane przeciwko orzeczeniu, zmierzające do zmiany jego treści. W konsekwencji przedmiotem rozpoznania w sprawie zainicjowanej powództwem opozycyjnym nie mogą być zdarzenia istniejące przed powstaniem tytułu korzystającego z powagi rzeczy osądzonej, prowadziłoby to bowiem do zanegowania tej powagi i zakwestionowania prawomocnych orzeczeń (por. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 października 1968 r., III CZP 86/68, OSNCP 1969, nr 4, poz. 63 oraz orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 1937 r., C III 357/35, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1938, nr 3, str. 680, z dnia 2 kwietnia 1962 r., 2 CR 549/61, „Nowe Prawo” 1964, nr 3, str. 305, z dnia 5 czerwca 1997 r., I CKN 83/97, nie publ., z dnia 4 lutego 1998 r., II CKN 591/97, nie publ., z dnia 16 września 1999 r., II CKN 475/98, nie publ., i z dnia 19 stycznia 1999 r., II CKN 188/98, nie publ.).

Prawomocność orzeczenia stanowiącego tytuł wykonawczy nie konsumuje jednak w całości oceny zachowań wierzyciela mających na celu egzekucję świadczenia, a mechanizmy ochronne ustanowione na rzecz dłużnika w przepisach postępowania egzekucyjnego nie zawsze będą wystarczające.

Niemożność kwestionowania powództwem opozycyjnym orzeczenia stanowiącego tytuł egzekucyjny chroniony powagą rzeczy osądzonej nie oznacza, że nie można powoływać się na nadużycie prawa powstające na etapie egzekucji tego orzeczenia.

Wyrok SN z dnia 12 września 2018 r., II CSK 664/17

Standard: 22169 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. pozwala dłużnikowi żądać w drodze powództwa pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego, a gdy tytułem jest orzeczenie sądowe – także po zamknięciu rozprawy – nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie stwierdzone tytułem wygasło lub nie może być egzekwowane. Powództwo opozycyjne umożliwia dłużnikowi powołanie się w celu obrony przed egzekucją na zdarzenia następcze, sytuujące się poza granicami czasowymi prekluzji wynikającej z prawomocności materialnej wyroku (nova producta), które w płaszczyźnie prawa materialnego powodują wygaśnięcie zobowiązania lub niemożność jego egzekwowania.

W przeciwieństwie do skargi o wznowienie postępowania i innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia, środek ten nie zmierza do podważenia prawomocności wyroku, przez co wykluczone jest powoływanie się w nim na okoliczności sprzed momentu miarodajnego dla wyrokowania (art. 316 § 1 k.p.c.), bez względu na to, czy były one podnoszone w postępowaniu rozpoznawczym prowadzącym do powstania tytułu egzekucyjnego, czy też nie (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 r., III CZP 16/12, OSNC 2012, nr 11, poz. 129).

Niedopuszczalność oparcia powództwa opozycyjnego skierowanego przeciwko prawomocnemu orzeczeniu sądu na faktach sprzed zamknięcia rozprawy, a w przypadku nakazu zapłaty – sprzed jego wydania, stanowi jedno z założeń konstrukcyjnych tej instytucji i dotyczy także okoliczności uzasadniających nieważność czynności prawnej lub jej części. Wadliwość taka powinna być uwzględniona – w ramach zgromadzonego materiału faktycznego – w postępowaniu prowadzącym do wydania orzeczenia, a jej niedostrzeżenie przez sąd może stanowić podstawę wniesienia środka zaskarżenia.

Odwołanie się do art. 353[1] w związku z art. 58 § 2 k.c. w celu uzasadnienia pozbawienia wykonalności nakazu zapłaty co do części zastrzeżonych odsetek (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2000 r., IV CKN 85/00, niepubl., z dnia 23 czerwca 2005 r., II CK 742/04, niepubl., z dnia 4 listopada 2005 r., V CK 162/05, niepubl., i z dnia 6 grudnia 2007 r., IV CSK 320/07, niepubl.) nie było w okolicznościach sprawy możliwe, ze względu na prawomocny nakaz zapłaty przesądzający z mocą res iudicata (art. 365 i 366 w związku z art. 353[2] k.p.c.) o zobowiązaniu powódki.

Za pozbawione znaczenia należało uznać to, że nakaz zapłaty in casu uprawomocnił się na skutek braku zaskarżenia, skoro jego prawomocność prekludowała obronę dłużniczki opartą na okolicznościach, które istniały przed jego wydaniem, i mogły być poddane pod ocenę sądu przez wniesienie zarzutów (art. 491 § 1 in fine k.p.c.).

Wyrok SN z dnia 22 czerwca 2018 r., II CSK 539/17

Standard: 22170 (pełna treść orzeczenia)