Brak swobody a ubezwłasnowolnienie

Zgodnie z art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Jednocześnie nie ulega wątpliwości, że zaburzenia te są stanami wyłączającymi świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, skutkującymi z kolei nieważnością oświadczenia woli, a w praktyce często nieważnością czynności prawnej w całości.

Zaburzenie czynności psychicznych, o jakim mowa w art. 82 k.c., należy oceniać wyłącznie na moment składania przez daną osobę oświadczenia woli, natomiast nie w odniesieniu do dłuższego okresu oraz że samo ustalenie, że oświadczający był dotknięty chorobą psychiczną nie wystarcza dla uznania jego oświadczenia woli za nieważne. Jednakże Sąd, na zasadzie domniemania faktycznego, wnioskuje o stanie psychicznym osoby na moment składania oświadczenia woli, biorąc za podstawę wiadomości o jej stanie w dłuższym okresie.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006r. (IV CSK 7/05), stan wyłączający świadomość to - najogólniej rzecz ujmując - brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła.

Sformułowanie art. 82 k.c. wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie, trzeba jednak zauważyć, że granica między stanem wyłączającym świadome powzięcie decyzji, a stanem wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo płynna.

Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli.

Stan wyłączający swobodę musi wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie z sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie natomiast najczęściej także pewne ograniczenie świadomości.

Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.

Według wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 2000 r. (II CKN 279/00), ustalenie stanu świadomości o jakim mowa w art. 82 k.c. jest elementem ustaleń stanu faktycznego i jego oceny na podstawie przeprowadzonej przez sąd analizy wszystkich zaoferowanych przez strony dowodów.

Sam fakt choroby psychicznej nie przesądza o tym, że w oznaczonej chwili istniały przesłanki nieważności oświadczenia woli w rozumieniu art. 82 k.c. Natomiast pozwany nie wykazał się jakąkolwiek inicjatywą dowodową w tym zakresie i nie zgłosił dowodu z opinii biegłego lekarza psychiatry, chociaż to na nim spoczywał ciężar dowodu.

Sąd nie ma wiedzy specjalistycznej niezbędnej, by ocenić stan psychiczny pozwanego. Wobec tego na podstawie zaoferowanego materiału dowodowego nie sposób było ustalić, czy we wskazanych datach pozwany znajdował się w stanie uniemożliwiającym mu świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli.

Wyrok SR dla m. st. Warszawy z dnia 2 stycznia 2017r., I C 1527/14

Standard: 8916