Ubezwłasnowolnienie mocodawcy a wygaśnięcie pełnomocnictwa
Wygaśnięcie pełnomocnictwa (art. 96 k.p.c.)
Ubezwłasnowolnienie strony nie prowadzi do wygaśnięcia udzielonego przez nią pełnomocnictwa procesowego.
Żaden przepis prawa nie przewiduje, by spowodowana ubezwłasnowolnieniem utrata przez stronę zdolności do czynności procesowych wywoływała z mocy prawa skutek wygaśnięcia udzielonego wcześniej pełnomocnictwa procesowego – odmiennie niż w przypadku śmierci strony lub utraty przez nią zdolności sądowej, co do których art. 96 zd. 1 k.p.c. wprost stanowi, że pełnomocnictwo procesowe wygasa
Nie można przyjąć, by ubezwłasnowolnienie strony prowadziło do wygaśnięcia udzielonego przez nią pełnomocnictwa procesowego.
Po pierwsze, w art. 96 zd. 1 k.p.c. wyraźnie uregulowano, że wygaśnięcie pełnomocnictwa jest efektem utraty przez stronę zdolności sądowej, a zarazem pominięto unormowanie następstw utraty zdolności procesowej. Jednocześnie w przepisach poświęconych innym instytucjom procesowym Kodeks postępowania cywilnego wiąże określone skutki prawne z wystąpieniem obu tych, odrębnie wymienianych, przypadków – także jeśli prowadzą one do tożsamych konsekwencji. W szczególności art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. stanowi podstawę do zawieszenia postępowania zarówno w razie utraty zdolności sądowej, jak i zdolności procesowej. Wobec tego nie można uznać, by redakcja art. 96 zd. 1 k.p.c., pomijająca przypadek utraty zdolności procesowej, była wynikiem niedopatrzenia, i rozciągać skutek wygaśnięcia pełnomocnictwa procesowego na – nieunormowany w tym przepisie – przypadek ubezwłasnowolnienia strony (uczestnika postępowania).
W wyniku ubezwłasnowolnienia całkowitego, wraz z utratą zdolności do czynności prawnych mocodawca traci możliwość odwołania pełnomocnictwa, a nierzadko także zdolność do faktycznej kontroli sposobu wykorzystania umocowania przez pełnomocnika. Perspektywa takich następstw ubezwłasnowolnienia przemawia za tym, aby – mając na uwadze wnioski wynikające a contrario z art. 109[7] § 4 k.c., jak cechy stosunku pełnomocnictwa, jako opartego na osobistym zaufaniu do pełnomocnika – uznać, że w opisanej sytuacji wygasa ono w razie utraty przez mocodawcę zdolności do czynności prawnych.
Tymczasem w przypadku ubezwłasnowolnienia mandanta, który udzielił uprzednio pełnomocnictwa procesowego, nie zachodzi ryzyko naruszenia sytuacji prawnej mocodawcy, w tym wskutek kolizji czynności pełnomocnika z wolą czy subiektywnie lub obiektywnie pojmowanym interesem mocodawcy. Utrata zdolności procesowej przez stronę lub uczestnika obliguje bowiem sąd do zawieszenia postępowania (art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c.), a w okresie zawieszenia zasadniczo nie są podejmowane czynności inne niż te, które prowadzą do jego podjęcia po ustaniu przyczyny zawieszenia (art. 180 § 1 k.p.c.), czyli – najczęściej – ustanowienia dla osoby ubezwłasnowolnionej przedstawiciela ustawowego. Przedstawiciel ten (opiekun osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie) będzie natomiast uprawniony i zobowiązany do zadbania o interesy ubezwłasnowolnionego, w tym ewentualnie do wypowiedzenia udzielonego przezeń wcześniej pełnomocnictwa procesowego.
Postanowienie SN z dnia 25 czerwca 2024 r., III CZ 97/24
Standard: 81512 (pełna treść orzeczenia)
Ubezwłasnowolnienie strony, która wcześniej udzieliła pełnomocnictwa procesowego adwokatowi nie powoduje wygaśnięcia pełnomocnictwa.
Art. 101 kc stanowi, że pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane, chyba że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa; umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa (ten drugi przypadek niewątpliwie w sprawie miejsca nie miał).
Wobec tak brzmiącej normy nie można przyjąć, by udzielone przez K. M. pełnomocnictwo wygasło (tak też: Kodeks cywilny z komentarzem pod red. Jana Winiarza, Wydawnictwo Prawnicze W-wa 1980, s. 103). W podobnym duchu wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 marca 1983 r. (I CR 34/83), aczkolwiek stan faktyczny owej sprawy dotyczył konfiguracji odwrotnej, a mianowicie uzyskania, a nie utraty, przez stronę zdolności procesowej. W uzasadnieniu tegoż wyroku Sąd Najwyższy stwierdził m. in. że przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa procesowego zostały taksatywnie wymienione w przepisach art. 94§1 i art. 96 kpc, a ponieważ są to przepisy szczególne, nie można w drodze wykładni rozszerzającej rozciągać wygaśnięcia pełnomocnictwa na inne zdarzenia w przepisach tych nie wymienione. Powódka nie utraciła zdolności sądowej (art. 64§1 kpc), zatem art. 96 kpc nie może mieć zastosowania.
Wyrok SA w Katowicach z dnia 27 kwietnia 2015 r., I ACa 597/14
Standard: 8520 (pełna treść orzeczenia)