Zezwolenie na dokonanie czynności prawnej

Zezwolenie sądu opiekuńczego na dokonanie czynności prawnej w imieniu podopiecznego nie wpływa na stosunki majątkowe kontrahentów osoby podlegającej opiece, w tym wynikające z małżeńskiego ustroju majątkowego kontrahenta i jego współmałżonka – także gdy wspomnianym kontrahentem jest sam opiekun. 

Zezwolenie sądu opiekuńczego dotyczy dokonania określonej czynności prawnej, np. zawarcia umowy, a nie wywołania przez tę czynność konkretnych skutków prawnych. Skutki czynności nie są objęte zezwoleniem sądu, lecz kształtują się stosownie do art. 56 k.c.

Art. 156 k.r.o., normujący działania opiekuna ustanawianego dla małoletniego, na podstawie art. 175 k.r.o. stosuje się odpowiednio do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie.

W art. 156 k.r.o. mowa o „sprawach”, czyli różnego rodzaju przypadkach, zdarzeniach lub kwestiach dotyczących sytuacji podopiecznego. Sprawowanie opieki, w tym załatwianie spraw, polega na wykonywaniu przez opiekuna określonych czynności (art. 154 w zw. z art. 175 k.r.o.). Stosownie do okoliczności mogą to być czynności faktyczne lub prawne. W tym ostatnim przypadku zezwolenie sądu opiekuńczego odnosi się do dokonania określonej czynności prawnej. 

Sankcją wadliwości czynności prawnej dokonanej mimo niedysponowania zezwoleniem na dokonanie czynności prawnej jest nieważność takiej czynności – bez względu na to, czy brak zezwolenia był wynikiem odmowy jego udzielenia, czy też zaniechania stosownego zwrócenia się do sądu opiekuńczego.

Aby możliwe było zbadanie, czy czynność zamierzona przez opiekuna będzie służyła dobru podopiecznego, niezbędne jest odpowiednie skonkretyzowanie tej czynności od strony podmiotowej i przedmiotowej, pozwalające na ocenę wywoływanych przez nią skutków prawnych. Tak skonkretyzowana czynność podlega ocenie sądu opiekuńczego – i tylko jej dokonania dotyczy udzielone zezwolenie. Dokonanie czynności prawnej innej niż będąca przedmiotem zezwolenia, czyli czynności poza zakresem (a w konsekwencji – bez) zezwolenia, pociąga za sobą nieważność zdziałanej czynności.

Udzielanie przez Sąd opiekuńczy zezwoleń, o których mowa w art. 156 k.r.o., jest przejawem wykonywania nadzoru nad sprawowaniem przez opiekuna pieczy nad majątkiem pozostającego pod opieką. 

Udzielenie zezwolenia zawsze jest uprzednie względem dokonania czynności. Z tej przyczyny sąd musi ocenić prognozowane skutki czynności już na etapie badania podstaw do zezwolenia na jej dokonanie. Ocena taka służy właśnie temu, by następstwa zamierzonej czynności prawnej realizowały postulaty ochrony dobra podopiecznego.

Zezwolenie dotyczy dokonania konkretnej czynności prawnej, np. zawarcia umowy, a nie wywołania przez tę czynność określonych skutków prawnych. Skutki czynności nie są objęte zezwoleniem, lecz kształtują się stosownie do art. 56 k.c. 

Zezwolenie nie „dotyczy przyznania opiekunowi prawnemu prawa do nabycia nieruchomości podopiecznego na własność”. Opiekun, jako podmiot dysponujący pełną zdolnością do czynności prawnych, nie potrzebuje jakichkolwiek zezwoleń sądu opiekuńczego w celu nabycia na swoją rzecz określonego prawa. 

Zezwolenie udzielane jest w celu dokonania czynności prawnej przez opiekuna działającego jako przedstawiciel ustawowy podopiecznego; stroną tej czynności jest zatem osoba ubezwłasnowolniona, tyle że – z uwagi na brak zdolności do czynności prawnych – reprezentowana przez swego przedstawiciela ustawowego. Zezwolenie dotyczy zatem „wyjścia” określonego składnika z majątku podopiecznego i z tej przyczyny musi podlegać nadzorowi sądu opiekuńczego. Natomiast „wejście” tego składnika do majątku kontrahenta nie wymaga zezwolenia; skutek nabycia jest konsekwencją dokonania zbycia, możliwego właśnie dzięki udzieleniu zezwolenia.

Zasadniczo udzielenie zezwolenia umożliwia dokonanie opiekunowi, jako przedstawicielowi ustawowemu, ważnej czynności prawnej między osobą podlegającą opiece i jej kontrahentem. Czynność ta może prowadzić do nabycia przez kontrahenta prawa pochodzącego z majątku osoby ubezwłasnowolnionej. Sąd opiekuńczy, wydając zezwolenie, nie ma kompetencji do ingerowania w relacje majątkowe kontrahentów osoby podlegającej opiece, w tym wynikające z określonego ustroju majątkowego kontrahenta i jego współmałżonka – także jeśli kontrahentem takim jest, jak w sprawie, sama opiekunka.

Zezwolenie sądu opiekuńczego cechuje się tym, że przydaje opiekunowi jedynie kompetencję do dokonania czynności prawnej, bez zobowiązywania go do skorzystania z zezwolenia. 

Wyrok SN z dnia 8 grudnia 2022 r., II CSKP 761/22

Standard: 66322 (pełna treść orzeczenia)

Czynność prawna dwustronna dokonana przez ubezwłasnowolnionego częściowo bez wymaganej zgody kuratora, do której udzielenia konieczne jest zezwolenie sądu opiekuńczego, może być następczo potwierdzona przez kuratora po uzyskaniu zezwolenia sądu opiekuńczego (art. 156 w związku z art. 178 § 2 k.r.o. i art. 18 § 1 k.c.).

Uchwała SN z dnia 28 maja 2021 r., III CZP 29/20

Standard: 54007 (pełna treść orzeczenia)

Celem sprawy o zezwolenie przez sąd na zbycie nieruchomości przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych nie jest ingerencja w prawo do nieruchomości i nie o nim orzeka sąd. Postępowanie poświęcone jest zbadaniu, czy zachodzą przesłanki do zezwolenia na dokonanie sprzedaży (czy innej czynności dotyczącej rozporządzenia bądź obciążenia składnika majątku osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych) ze względu na dobro osoby, nad którą sprawowana jest opieka. Rodzaj składnika majątkowego, którego czynność dotyczy nie wpływa na zakres i kierunek oceny. Niezależnie więc od tego czy chodzi o sprzedaż nieruchomości, czy o inną czynność wymagającą zgody sądu - przedmiotem badania są te same okoliczności dotyczące jej celowości i korzyści, jakie przyniesienie osobie niedysponującej pełnią zdolności do czynności prawnych. Sąd bada wprawdzie także treść zamierzonej umowy, może wyznaczyć warunki graniczne, które muszą zostać zachowane przy jej zawarciu, jednak wyrażenie zgody na jej dokonanie nie powoduje żadnych zmian w stosunkach majątkowych podopiecznego, a jedynie je umożliwia. Nie zobowiązuje także opiekuna do wykorzystania udzielonej mu zgody. Decyzje dotyczące praw na nieruchomości lub posiadania przedmiotu czynności - w rozpatrywanym wypadku rozporządzenie nieruchomością położoną w Polsce - pozostają w gestii stron tej czynności.

Uchwała SN z dnia 8 listopada 2019 r., III CZP 24/19

Standard: 63672 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 156 k.r.o., opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego. Przepis ten – jak wynika z art. 178 § 2 k.r.o. – stosuje się odpowiednio do kurateli.

Według uchwały całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1961 r., 1 CO 16/61 (OSNCP 1963, nr 9, poz. 187) – która zachowuje aktualność także pod rządem kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – czynność prawna dotycząca majątku małoletniego, dokonana przez przedstawiciela ustawowego bez uprzedniego zezwolenia władzy opiekuńczej, wymaganego przez przepisy art. 58 § 1 i art. 85 § 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1950 r. kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 308), jest nieważna i nie może być konwalidowana (art. 41 ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. – Przepisy ogólne prawa cywilnego, Dz.U. Nr 34, poz. 311).

To samo dotyczy czynności prawnej dokonanej bez uprzedniego zezwolenia wymaganego przez art. 156 w związku z art. 178 § 2 k.r.o.

Wyrok SN z dnia 9 kwietnia 2010 r., III CSK 203/09

Standard: 36821 (pełna treść orzeczenia)

Okoliczność, że sąd opiekuńczy zezwolił opiekunowi osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie na dokonanie czynności prawnej (art. 156 w zw. z art. 175 k.r.o.) nie wyłącza badania, czy czynność dokonana na podstawie tego zezwolenia jest sprzeczna z ustawą, ma na celu obejście ustawy lub jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 k.c.).

Wyrok SN z dnia 25 listopada 2009 r., II CSK 262/09

Standard: 11106 (pełna treść orzeczenia)

Sąd rozpoznający sprawę o zadośćuczynienie wszczętą przez opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie za życia podopiecznego, ale przed uzyskaniem zezwolenia na wytoczenie powództwa – toczącą się po śmierci ubezwłasnowolnionego z udziałem jego następców prawnych – ocenia samodzielnie, czy opiekun uzyskałby zezwolenie sądu opiekuńczego na wytoczenie powództwa. Wytoczenie powództwa może być skuteczne także w braku zgody sądu opiekuńczego na dokonanie tej czynności przez opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie (art. 156 w zw. z art. 175 k.r.o.).

Wyrok SN z dnia 27 listopada 2008 r., IV CSK 306/08

Standard: 11107 (pełna treść orzeczenia)

Na zawarcie ugody w imieniu ubezwłasnowolnionego opiekun powinien uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego. Dokonanie czynności przewidzianych w art. 156 k.r.o. bez uzyskania uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego, jako sprzeczne z przepisami bezwzględnie obowiązującymi, powoduje nieważność czynności opiekuna (art. 58 § 1 k.c.). Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy w uchwale Całej Izby Cywilnej z dnia 24 VII 1961 r. I CO 16/61, która także pod rządem obecnie obowiązujących przepisów zachowała aktualność.

Postanowienie SN z dnia 19 września 1967 r., III CR 177/67

Standard: 29701 (pełna treść orzeczenia)