Oznaczenie wierzyciela w notarialnym tytule egzekucyjnym

Tytuł egzekucyjny w postaci aktu notarialnego, w którym dłużnik poddał się egzekucji w trybie art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. musi zawierać oznaczenie wierzyciela w sposób określony w art. 92 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r.

Podstawą wszczęcia i prowadzenia egzekucji jest tytuł wykonawczy, tj. tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności (art. 776 k.p.c.). Tytułem egzekucyjnym jest określony ustawowo akt prawny ustalający istnienie normy prawnej indywidualno-konkretnej, nakładający na określony podmiot obowiązek oznaczonego świadczenia na rzecz podmiotu uprawnionego. Stwierdza istnienie i zakres roszczenia wierzyciela oraz istnienie i zakres obowiązku dłużnika. Zatem do wymogów konstytuujących tytuł egzekucyjny należą elementy podmiotowe (wierzyciel i dłużnika) oraz przedmiotowe (świadczenie i warunki prowadzenia egzekucji.). Ponadto tytuł egzekucyjny powinien spełniać wymogi w zakresie jego formy określonej w przepisach prawa.

Tytuł egzekucyjny w postaci aktu notarialnego, w którym dłużnika poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności (art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c.), jest wymieniony m.in. wśród takich rodzajów tytułów egzekucyjnych, jak orzeczenia sądowe prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, czy ugody zawarte przed sądem (art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c.). Instytucja aktu notarialnego jako tytułu egzekucyjnego stanowi poważny instrument służący przyspieszeniu oraz ułatwieniu dochodzenia roszczeń i jest wyrazem występującej w prawie cywilnym ogólnej tendencji do ochrony wierzyciela. W istocie więc notarialny tytuł egzekucyjny stanowi surogat orzeczenia sądowego zasądzającego świadczenie na rzecz konkretnego wierzyciela od konkretnego dłużnika.

Z powyższego wynika, że w odniesieniu do oznaczenia osoby dłużnika i wierzyciela notarialny tytuł egzekucyjny powinien indywidualizować te osoby, jak w stanowiącym tytuł egzekucyjny orzeczeniu sądowym. Okoliczność, że z art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. nie wynika wprost wymóg indywidualizacji wierzyciela, nie oznacza, że jest dopuszczalne sporządzanie tytułów egzekucyjnych „na okaziciela”, skoro przepisy regulujące postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności nie przewidują możliwości konkretyzowania wierzyciela dopiero na tym etapie. Zresztą konieczność indywidualizacji osoby wierzyciela w tytułach egzekucyjnych nie pochodzących od sądu wynika pośrednio z art. 777 § 1 pkt 6 k.p.c., stanowiącym o poddaniu się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej „przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi”. Do istoty wierzytelności pieniężnej, która ma być zabezpieczona zastawem lub hipoteką należy określenie osoby wierzyciela (por. art. 306 k.c., art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz. U. z 2017 r., poz. 1007).

Notarialny tytuł egzekucyjny nie może być inaczej traktowany w zakresie wymogów podmiotowych, jakim powinien odpowiadać w ogóle tytuł egzekucyjny, aniżeli orzeczenia sądowe. W postępowaniu rozpoznawczym, po przeprowadzeniu którego zapada orzeczenie sądowe uzyskujące przymiot tytułu egzekucyjnego, osoba wierzyciela i dłużnika jest indywidualizowana w pozwie (art. 126 § 2 pkt1 k.p.c.). Z dniem wejścia w życie noweli do k.p.c. z 10 maja 2013 r. (Dz. U. 2013, poz. 654), nałożono na sąd dodatkowe obowiązki określone w art. 126 § 2 pkt 2 i 3, w zakresie badania wymogów formalnych pozwu (tj. wskazanie w pozwie nr PESEL lub NIP dla powoda, który jest osobą fizyczną oraz nr KRS, a w przypadku braku - numer w innym właściwym rejestrze dla powoda niebędącego osobą fizyczną) i w art. 208 k.p.c. (obowiązek ustalania z urzędu nr PESEL lub NIP pozwanego

będącego osobą fizyczną oraz nr KRS[1] czy numeru innego właściwego rejestru pozwanego niebędącego osobą fizyczną). Jakkolwiek przepisy te weszły w życie po sporządzeniu aktu notarialnego w oparciu, o który wnioskodawca domaga się nadania klauzuli wykonalności, to są one wyrazem tendencji ustawodawcy do nałożenia na sądy szczególnej dbałości w określaniu osoby dłużnika i wierzyciela, aby wykluczyć możliwość ewentualnych pomyłek i nadużyć w postępowaniu egzekucyjnym. Konsekwencją tego jest też przewidziany w § 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 sierpnia 2014 r. w sprawie określenia brzmienia klauzuli wykonalności (Dz. U. z 2014 r., poz. 1092) obowiązek wskazania w treści klauzuli wykonalności nr PESEL lub NIP, czy nr KRS wierzyciela i dłużnika.

Wymogi notarialnych tytułów egzekucyjnych nie zostały uregulowane wyłącznie w art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. Wszak, skoro taki tytuł jest objęty aktem notarialnym, zaś oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji jest czynnością prawną, to z mocy art. 92 § 3 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, (jedn. tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 1796, ze zm., dalej: „u.p.n.”) powinien zawierać treści istotne dla tej czynności. Zatem, jeśli notarialny tytuł egzekucyjny zastępuje wyrok sądu, a tym samym i postępowanie rozpoznawcze, to do istotnej treści takiego tytułu należy oznaczenie osoby wierzyciela, bowiem, o tym kto jest wierzycielem decyduje treść tytułu egzekucyjnego. Powierzenie notariuszom uprawnienia do wydawania tytułów egzekucyjnych wynika z ich roli jako osób zaufania publicznego, którym w zakresie powierzonych im uprawnień przysługuje status funkcjonariuszy publicznych, zaś czynności notarialne, dokonane zgodnie z prawem, mają moc dokumentu urzędowego (art. 2 § 1 i 2 u.p.n.).

Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że formą aktu notarialnego muszą być objęte wszystkie istotne elementy czynności prawnej -oświadczenia dłużnika o poddaniu się egzekucji, w tym oznaczenie stosunku prawnego, z którego wynika egzekwowany na podstawie tego tytułu obowiązek (por. wyroki z dnia 19 marca 1975 r., III CRN 368/74; z dnia 12 czerwca 2015 r., II CSK 455/14; uz. uchwały z dnia 7 marca 2008 r., III CZP 155/07). W konsekwencji, w ramach kognicji wyznaczonej istotą postępowania klauzulowego, sąd jest obowiązany do badania przesłanek formalnych aktu notarialnego, w którym dłużnik poddał się egzekucji, tj. czy objęty wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności tytuł egzekucyjny spełnia wymogi i nadaje się do egzekucji, w szczególności sąd jest obowiązany do badania prawidłowości i skuteczności poddania się przez dłużnika egzekucji oraz elementów konstrukcyjnych tytułu egzekucyjnego (por. uchwala SN z dnia 7 marca 2008 r., III CZP 155/07).

Zgodnie z art. 92 § 1 pkt 4 u.p.n. akt notarialny powinien zawierać m.in. imiona, nazwiska, imiona rodziców i miejsce zamieszkania osób fizycznych, nazwę i siedzibę osób prawnych lub innych podmiotów biorących udział w akcie. W sytuacji, gdy wierzyciel bierze udział w czynności dokumentowanej aktem notarialnym w związku, z którą dłużnik składa oświadczenie o poddaniu się egzekucji, jest on indywidualizowany w sposób określony w tym przepisie. Nie ma jednak uzasadnionych podstaw do przyjęcia, że w przypadku, gdy w akcie nie uczestniczy bezpośrednio wierzyciel, to notariusz nie jest obowiązany do jego indywidualizacji, w sposób określony w art. 92 § 1 pkt4 u.p.n. Wszak na podstawie aktu notarialnego następuje nabycie uprawnień wierzyciela, a zatem w sposób pośredni uczestniczy on w tego rodzaju czynności prawnej jako jej beneficjent, ze skutkami dla postępowania o nadanie klauzuli wykonalności, a następnie postępowania egzekucyjnego.

Uchwała SN z dnia 28 czerwca 2017 r., III CZP 10/17

Standard: 8136 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy