Czyny współukarane uprzednie i następcze

W przypadku dwukrotnego stosowania siły fizycznej wobec tego samego pokrzywdzonego nie mamy do czynienia z czynem głównym i ubocznym, a z dwoma odrębnymi przestępstwami, które nie są ze sobą tak ściśle powiązane. Eskalacja przemocy ze strony oskarżonego nie oznacza celowości potraktowania pierwszego czynu jako współkaranego przez drugie przestępstwo.

Uznanie danego czynu za przestępstwo współkarane powinno wynikać z wzajemnego powiązania, zwartości, bliskiej relacji sytuacyjnej i różnicy stopnia społecznej szkodliwości obu czynów uzasadniających potraktowanie jednego z nich jako ściśle powiązanego i ubocznego w stosunku do czynu głównego – np. sprawca kradzieży nie odpowiada dodatkowo za następne przestępstwo paserstwa skradzionego przez siebie mienia, gdyż czynem głównym, podstawowym jest tu kradzież; sprawca nie odpowiada odrębnie za naruszenie miru domowego, jeśli jego celem jest popełnienie przestępstwa z użyciem przemocy np. rozboju

Wyrok SA w Warszawie z dnia 5 stycznia 2024 r., VIII AKa 302/23

Standard: 76012 (pełna treść orzeczenia)

Instytucja czynu współukaranego ma charakter pozaustawowy, dlatego też dla określenia jej istoty, warunków wymaganych do zastosowania, możliwych postaci oraz podstawy rozstrzygnięcia sądu w sytuacji przyjęcia czynu współukaranego niezbędne jest odwołanie się do reguł wypracowanych w tym zakresie w doktrynie oraz orzecznictwie.

Z konstrukcją czynów współukaranych mamy do czynienia w przypadku czynów poprzedzających dokonanie przestępstwa albo następujących po nim. Czyny takie, mimo że wypełniają znamiona odrębnego czynu zabronionego, nie podlegają odrębnemu ukaraniu z uwagi na to, że przy całościowej ocenie przestępstwa zostaje „wliczone” ich ukaranie. Uważa się, iż przy całościowej ocenie zachowania sprawcy kara wymierzona za jedno przestępstwo powinna realizować funkcje, jakie miałyby spełniać kary jednostkowe i wymierzona na ich podstawie kara łączna.

Celowościową istotę czynu współukaranego akcentuje Sąd Najwyższy stwierdzając, iż „(…) przez współukarane czyny uprzednie lub następne rozumie się zazwyczaj w teorii takie działania poprzedzające główny czyn przestępny lub po nim następujące, które, oceniane z osobna, mogłyby być uznane za odrębne przestępstwa, jednakże przy całościowej ocenie zdarzenia uznać je należy za skwitowane przez wymierzenie kary za przestępstwo główne” (Uchwała połączonych Izb Karnej i Wojskowej SN z dnia 26 czerwca 1964 r., VI KO 57/63).

W doktrynie i w orzecznictwie wypracowano szereg kryteriów ustalających in abstracto zakres instytucji czynów współukaranych, które należy in concreto odnieść do oceny danego zachowania sprawcy. Uważa się więc, że warunkiem przyjęcia czynu współukaranego jest stwierdzenie różnicy stopnia społecznej szkodliwości poszczególnych czynów (tj. obecnie w oparciu o kryteria wyszczególnione w przepisie art. 115 § 2 k.k.). Oznacza to, że za współukarany może być uznany jedynie czyn, którego społeczna szkodliwość jest wyraźnie niższa niż czynu zabronionego będącego podstawą skazania i wymierzenia kary.

Wyraźna, choć nie rażąca różnica w stopniu społecznej szkodliwości jest koniecznym, ale nie wystarczającym wymogiem przyjęcia konstrukcji czynu współukaranego. Uważa się, iż musi także występować integralne powiązanie czynu, za który sąd skazuje sprawcę, z czynem, który uznany zostaje za współukarany. Integralne powiązanie czynów sprawcy zachodzić będzie zasadniczo w sytuacji stwierdzenia więzi czasowej i miejscowej pomiędzy tymi czynami.

Zatem przyjęcie tej konstrukcji jest dopuszczalne wyłącznie w sytuacji, gdy dwa czyny sprawcy różnią się istotnie stopniem społecznej szkodliwości, a zachodzi między nimi więź czasowa oraz miejscowa (sytuacyjna).

Omawiana instytucja z pewnością nie może odnosić się do sytuacji, w których podstawą wartościowania jest jeden i ten sam czyn, zarówno wówczas, gdy stanowi skondensowane zachowanie sprawcy, jak i wówczas, gdy wielość zachowań zostaje, w oparciu o określoną ustawową lub pozaustawową konstrukcję (czyn ciągły, przestępstwo trwałe), sprowadzona do jedności, z reguły złożonego czynu. Najpierw należy zatem zbadać, czy nie zachodzą przesłanki ciągłości, dopiero zaś po ich wykluczeniu rozważyć przyjęcie konstrukcji współukarania 

Wyrok SA w Gdańsku z dnia 15 września 2021 r., II AKa 372/19

Standard: 76064 (pełna treść orzeczenia)