Opuszczenie miejsca pracy po wystosowaniu żądania urlopu (samowolny urlop bez zgody pracodawcy)

Nie można a priori przyjmować, że każdorazowo niezłożenie przez pracownika odrębnego wniosku urlopowego wypełnia przesłanki.

Pewien utrwalony w czasie stan nieobecności pracownika w pracy, niepowodujący reakcji pracodawcy, może w pewnych okolicznościach utwierdzać pracownika w przeświadczeniu, że przyczyna (usprawiedliwiona) tej nieobecności znana jest pracodawcy i że pracodawca nie przywiązuje większej wagi do formalności związanych z zawiadomieniem o tej okoliczności. Natomiast ocena ta radykalnie zmieniłaby się, gdyby pracodawca dał jednoznaczny sygnał (na piśmie, w rozmowie), że dotychczasowa wadliwa praktyka powoda nie będzie dłużej tolerowana. Wtedy niedostosowanie się pracownika do zaleceń pracodawcy mogłoby być odczytywane jako demonstracyjne lekceważenie podstawowych obowiązków pracowniczych (por. postanowienie SN z dnia 8 lutego 2023 r., I PSK 25/22). Nawet bezprawność zachowania pracownika nie wystarcza do przydania naruszeniu obowiązku pracowniczego charakteru ciężkiego, uzasadniającego zastosowanie przez pracodawcę art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Do spełnienia tego warunku niezbędny jest znaczny stopień winy pracownika - wina umyślna lub rażące niedbalstwo. O istnieniu tej winy wnioskuje się przy tym na podstawie całokształtu okoliczności związanych z zachowaniem pracownika. Zatem nawet nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy pracownika nie zawsze stanowi podstawę do uznania, że doszło do ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków w pracy (por. postanowienie SN z dnia 25 marca 2014 r., I PK 294/13).

Wyrok SN z dnia 12 lipca 2023 r., II PSKP 48/22

Standard: 80976 (pełna treść orzeczenia)

Nie można a priori przyjmować, że każdorazowo niezłożenie przez pracownika odrębnego wniosku urlopowego wypełnia przesłanki z art. 52 § 1 pkt 1 k.p. 

Należy zauważyć, że zgodnie z art. 161 i art. 163 § 1 k.p. pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo (art. 161 k.p.).

Art. 163 k.p. kształtuje pracownicze prawo do urlopu. Charakterystyczne w tym kontekście jest to, że w ramach nowelizacji Kodeksu pracy dokonanej ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.), z § 2 art. 163 wykreślono zdanie stanowiące, że pracownik powinien być zawiadomiony o terminie urlopu nie później niż miesiąc przed dniem jego rozpoczęcia. A zatem jedynym dla pracownika źródłem informacji o terminie jego urlopu jest właśnie omawiany plan. Dlatego też za nieaktualny w obecnym stanie prawnym należy uznać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 1979 r. (I PRN 82/79, LEX nr 14505), w myśl którego plan urlopów nie daje pracownikowi uprawnienia do rozpoczęcia urlopu w zaplanowanym terminie. Konieczne jest ponadto oświadczenie przez pracodawcę woli (wyrażenie zgody), by pracownik w konkretnym okresie (z reguły jest to okres przewidziany w planie) urlop wykorzystał” (zob. także I. Iwulski, W. Sanetra, Komentarz do Kodeksu pracy, LexisNexis. Warszawa 2013, s. 773).

Utrwalone jest orzecznictwo, że pracownik, który złożył wniosek o udzielenie urlopu wypoczynkowego nieprzewidzianego w planie urlopów, nie może go wykorzystać bez wyraźnej akceptacji pracodawcy. W takiej sytuacji skorzystanie z urlopu w oznaczonym terminie wymaga dodatkowego porozumienia między pracodawcą i pracownikiem (por. wyroki SN: z dnia 10 listopada 1998 r., I PKN 364/98; z dnia 5 grudnia 2000 r., I PKN 121/00; z dnia 15 marca 2001 r., I PKN 306/00; z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 590/00; z dnia 26 stycznia 2005 r., II PK 197/04; z dnia 16 września 2008 r., II PK 26/08; z dnia 16 grudnia 2008 r., I PK 88/08).

Zgodnie z art. 164 § 1 k.p. przesunięcie terminu urlopu może nastąpić na wniosek pracownika umotywowany ważnymi przyczynami, a pracodawca powinien uwzględnić taki wniosek, jeśli nie sprzeciwia się temu konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Stosownie do § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 7 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu i ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. z 1997 r., Nr 2, poz. 14) w okolicznościach uzasadniających przesunięcie urlopu na inny termin niż określony w planie urlopów lub ustalony po porozumieniu z pracownikiem, pracodawca udziela pracownikowi niewykorzystanego urlopu w terminie z nim uzgodnionym. Taki wniosek o przesuniecie terminu wykorzystania urlopu wypoczynkowego został złożony przez skarżącego przed opracowaniem harmonogramu czasu pracy na luty wraz z wnioskiem o udzielanie czasu wolnego za pracę w sobotę i został uwzględniony przez egzaminatora koordynatora w grafiku czasu pracy, zatwierdzonym przez dyrektora Ośrodka. Wobec tego pracodawca przystał w opracowanym grafiku czasu pracy na obniżenie wymiaru czasu pracy skarżącego przez udzielenie mu dnia wolnego od pracy oraz urlopu wypoczynkowego, co wiązało się z przewidywaną wcześniej jego nieobecnością w tych dniach w pracy. W przeciwnym wypadku żadnego znaczenia normatywnego co do rozkładu czasu pracy obowiązującego pracownika nie można byłoby przypisać opracowanemu przez pracodawcę „grafikowi czasu pracy”, co byłoby sprzeczne z art. 129 § 3 k.p. Przyjmuje się, że zmiana grafiku przez pracodawcę jest dopuszczalna jedynie w sytuacjach regulowanych w Kodeksie pracy. Można tu przykładowo wskazać na polecenie wykonywania innej pracy niż określona w umowie (art. 42 § 4 i art. 81 § 3 k.p.) lub pracy w godzinach nadliczbowych (art. 151 k.p.), a także na przesunięcie urlopu (art. 164 § 2 k.p.) i odwołanie z niego (art. 167 k.p.). Tym samym nie można przyjąć, aby skarżący naruszył § 21 Regulaminu pracy, w myśl którego pracownik jest obowiązany uprzedzić pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, jeżeli przyczyna tej nieobecności jest z góry wiadoma lub możliwa do przewidzenia oraz § 2 rozporządzenia z dnia 15 maja 1996 r. zwłaszcza, że pojęcie „usprawiedliwiona nieobecność w pracy” odróżnia się od pojęcia urlopu wypoczynkowego.

Z reguły nie można przypisać pracownikowi znacznego stopnia winy w niezłożeniu odrębnego pisemnego wniosku o udzielenie urlopu wypoczynkowego oraz dnia wolnego od pracy, gdy pracodawca akceptuje w sporządzonym i zatwierdzonym harmonogramie czasu pracy zgłaszane przez pracownika wnioski w zakresie udzielenia mu tego urlopu w przesuniętym na jego wniosek terminie wykorzystania urlopu wypoczynkowego objętego planem urlopów oraz odnośnie dnia wolnego w zamian za pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.

Wyrok SN z dnia 12 lipca 2017 r., III PK 115/16

Standard: 80971 (pełna treść orzeczenia)