Skuteczny środek odwoławczy na poziomie krajowym

Artykuł 13 gwarantuje dostępność środka odwoławczego do egzekwowania praw i wolności przewidzianych w Konwencji, niezależnie od formy ich zapewnienia w krajowym porządku prawnym. Skutkiem tego przepisu jest zatem zobowiązanie do zapewnienia krajowego środka odwoławczego, pozwalającego właściwemu organowi państwowemu zarówno rozpatrzyć meritum zarzutów opartych na Konwencji, jak i przyznać odpowiednie zadośćuczynienie, jednakże Układającym się Państwom zapewnia się pewną dowolność co do sposobu, w jaki spełnią określone w tym przepisie zobowiązania.

Zakres obowiązku określonego w art. 13 różni się w zależności od charakteru zarzutu skarżącego opartego na Konwencji. Niemniej jednak środek odwoławczy w rozumieniu art. 13 musi być „skuteczny” w praktyce, jak i w prawie, w szczególności w taki sposób, aby jego wykorzystanie nie mogło być bezpodstawnie utrudniane przez działania lub zaniechania władz pozwanego Państwa (patrz, między innymi, Kaya przeciwko Turcji, 19 lutego 1998 roku, Reports of Judgments and Decisions 1998‑I oraz Mahmut Kay).

Gdy jednostka występuje z uzasadnionym roszczeniem dotyczącym niewłaściwie traktowana przez funkcjonariuszy Państwa, pojęcie „skutecznego środka odwoławczego” odnosi się nie tylko do wypłacenia odszkodowania, jeżeli jest to właściwe, lecz także do przeprowadzenia rzetelnego i skutecznego śledztwa, w którym można będzie doprowadzić do ustalenia i ukarania osób odpowiedzialnych oraz podczas którego skarżący otrzyma skuteczny dostęp do postępowania przygotowawczego (patrz, między innymi, Kaya przeciwko Turcji, 19 lutego 1998 r., Reports of Judgments and Decisions 1998‑I i Mahmut Kay).

Wymogi art. 13 są szersze aniżeli wymagania wynikające z art. art. 3 i 5 wobec Układającego się Państwa do przeprowadzenia skutecznego śledztwa w sprawie zaginięcia osoby, którą uznano za znajdującą się pod jego kontrolą oraz za której stan było ono odpowiedzialne (patrz El-Masri)

Mając na względzie nieodwracalny charakter krzywdy, która może wystąpić jeżeli ryzyko niewłaściwego traktowania stanie się faktem oraz znaczenie, jakie Trybunał przypisuje art. 3, pojęcie skutecznego środka odwoławczego wynikające z art. 13 wymaga niezależnej i rzetelnej analizy roszczenia, że istnieją istotne podstawy do obawy przed rzeczywistym ryzykiem traktowania sprzecznego z art. 3. Analiza ta musi być przeprowadzona bez względu na to, co dana osoba uczyniła, by uzasadnić jej wydalenie lub czy dostrzega się zagrożenie bezpieczeństwa narodowego Państwa, z którego osoba ma zostać wydalona (patrz Chahal oraz El-Masri)

Trybunał uznał już pozwane Państwo za winne naruszeń praw skarżącego wynikających z art. art. 3, 5 i 8 Konwencjji. Nie ma zatem żadnych wątpliwości, że jego skargi są „uzasadnione” w rozumieniu art. 13 oraz że powinien mieć w związku z tym możliwość skorzystania ze skutecznych środków odwoławczych pozwalających na ustalenie i ukaranie osób odpowiedzialnych oraz do przyznania mu odszkodowania, zgodnie z określonymi w tym przepisie wymogami (patrz oraz El-Masri). Śledztwo w Polsce nie spełniło standardów „skutecznego śledztwa”, które powinno było zostać przeprowadzone zgodnie z art. 3. Wobec powyższego doszło do naruszenia art. 13 w powiązaniu z art. art. 3, 5 i 8 Konwencji.

Husayn (Abu Zubaydah) przeciwko Polsce (Skarga nr 7511/13)

Standard: 7518

Nota źródłowa

Jak to Trybunał uznawał w wielu przypadkach, art. 13 Konwencji gwarantuje dostępność na poziomie krajowym środka odwoławczego w celu wdrożenia w życie istoty praw i wolności konwencyjnych, w jakiejkolwiek formie by one były zabezpieczone w krajowym porządku prawnym. Skutkiem art. 13 jest więc wymaganie, by postanowienia prawa krajowego dotyczyły w swej istocie „roszczenia spornego” na gruncie Konwencji, i by zapewniły odpowiednie zadośćuczynienie (zobacz między innymi wyrok w sprawie Kaya, cytowany powyżej).

Zakres zobowiązań Układających się Państw na gruncie art. 13 różni się, w zależności od charakteru skargi. Jednakże środek odwoławczy wymagany przez art. 13 musi być „skuteczny”, zarówno w praktyce, jak i w prawie (zobacz na przykład Ýlhan przeciwko Turcji [GC], nr 22277/93, ECHR 2000-VIII).

„Skuteczność środka odwoławczego”, w rozumieniu art. 13, nie zależy od pewności korzystnego rezultatu dla skarżącego. Ani też „władza” do której odwołuje się ten artykuł nie musi być koniecznie władzą sądową, ale jeżeli nią nie jest - jej moc i gwarancje, które zapewnia, mają znaczenie w określeniu, czy środek odwoławczy jest skuteczny. Ponadto, nawet jeżeli pojedynczy środek odwoławczy sam w sobie nie spełnia wymagań art. 13, suma środków odwoławczych zapewnionych przez prawo krajowe może to czynić (zobacz między innymi wyrok w sprawie Silver i inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 25 marca 1983, Seria A nr 61, s. 42, oraz wyrok w sprawie Chahal przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 15 listopada 1996, Reports 1996-V, s. 1869-70).

Należy przyznać, że ochrona przyznana przez art. 13 nie jest absolutna. Kontekst, w którym domniemane naruszenie lub kategoria naruszeń miało miejsce, może pociągać za sobą nieodłączne ograniczenia w odniesieniu do możliwych środków odwoławczych. W tego rodzaju sytuacjach art. 13 nie jest traktowany jako nie mający zastosowania, ale jego wymaganie „skutecznego środka odwoławczego” należy czytać jako oznaczające „środek odwoławczy, który jest skuteczny na tyle, na ile może być, biorąc pod uwagę ograniczony zakres odwołania właściwy w [konkretnych okolicznościach]” (zobacz wyrok w sprawie Klass i inni przeciwko Niemcom z 6 września 1978, Seria A nr 28, s. 31).

„Art. 13 nie rozciąga się tak daleko, by gwarantować środek odwoławczy umożliwiający zaskarżanie ustawodawstwa Układających się Państw przed władzą krajową, na gruncie niezgodności [tego ustawodawstwa] z Konwencją” (zobacz wyrok w sprawie James i inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 21 lutego 1986, Seria A nr 98, s. 47).

Art. 13 nie może być interpretowany jako wymagający stworzenia skutecznego środka odwoławczego, który by umożliwił skargę na brak w prawie krajowym dostępu do sądu, jak to jest zagwarantowane przez art. 6 ust. 1. Jednakże, w kwestii domniemanego braku zapewnienia rozprawy w rozsądnym terminie nie można dostrzec żadnego takiego nieodłącznego warunku w zakresie art. 13. Przeciwnie, umiejscowienie art. 13 w systemie ochrony praw człowieka ustanowionym przez Konwencję przemawiałoby za tym, by oczywisty zakres art. 13 był ograniczony do minimum.

Włoch przeciwko Polsce (Skarga nr 33475/08)

Standard: 7519

Nota źródłowa