Idealny zbieg czynów zabronionych, o którym mowa w art. 8 § 1 k.k.s.

Cechą konstrukcji normatywnej z art. 8 § 1 k.k.s. jest opisanie jednego czynu oraz wskazanie tylu kwalifikacji prawnych czynów zabronionych, ile typów przestępstw to zachowanie wypełniło (por. np. wyrok SN z dnia 27 sierpnia 2008 r., IV KK 46/08). Konieczne jest także ujęcie w kwalifikacji prawnej tego czynu art. 8 § 1 k.k.s., co z kolei da sądowi podstawę do wymierzenia tylu kar, ile wyodrębni z opisu czynu kwalifikacji prawnych, ale w efekcie wykonaniu będzie podlegała tylko jedna kara (art. 8 § 2 k.k.s.), co sąd powinien w wyroku wyraźnie zawrzeć.

Wyrok SN z dnia 10 października 2024 r., II KK 141/24

Standard: 83386 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 8 § 1 kks normuje (w sposób - co należy przyznać - budzący od lat wątpliwości interpretacyjne) tzw. idealny zbieg czynów zabronionych i obliguje - zgodnie z jego brzmieniem - do zastosowania do czynu będącego przestępstwem skarbowym, który wyczerpuje znamiona przestępstwa określonego w przepisach karnych innej ustawy, każdego z tych przepisów. Oznacza to, że skazanie i wymierzenie kary w takim wypadku następuje odrębnie na podstawie przepisów kodeksu karnego skarbowego oraz odrębnie na podstawie przepisów innej ustawy karnej z tym zastrzeżeniem, iż wykonaniu podlega - co do zasady - tylko najsurowsza z kar (art. 8 § 2 i 3 KKS).

Konstrukcja określona w art. 8 KKS oparta jest zatem w całości na odrzuceniu zasady, obowiązującej w prawie karnym powszechnym, w zakresie zbiegu wewnętrznego przepisów kodeksu karnego skarbowego oraz w zakresie zbiegu przepisów określających wykroczenia powszechne, wedle której dla przyjęcia wielości przestępstw lub wykroczeń konieczna jest wielość czynów (por. wyrok SN z 27 sierpnia 2008 r., IV KK 407/08, oraz uz. postanowienia tego Sądu z 8 kwietnia 2009 r., IV KK 407/08.

W wyniku zastosowania dyrektywy wyrażonej w art. 8 KKS sprawcy zostaje przypisanych tyle przestępstw lub wykroczeń, ile znamion typu czynu zabronionego określonych w zakresie zastosowania norm sankcjonujących zdekodowanych ze zbiegających się przepisów określających znamiona przestępstwa lub wykroczenia skarbowego oraz przestępstwa powszechnego lub wykroczenia powszechnego realizuje stanowiący podstawę prawnokarnej oceny ten sam czyn tego samego sprawcy (por. P. Kardas, G. Łabuda, Kumulatywny zbieg przepisów ustawy w prawie karnym skarbowym, cz. I, Prok. I Pr. 2001, nr 10, s. 85-89).

Innymi słowy, przy zastosowaniu art. 8 § 1 KKS sprawca odpowiada odrębnie (podwójnie) z każdego z naruszonych swoim działaniem, czy zaniechaniem przepisów, tak prawa karno-skarbowego, jak i prawa powszechnego.

Mimo w miarę jednoznacznego językowego brzmienia przepisu art. 8 § 1 KKS istota konstrukcji idealnego zbiegu na gruncie prawa karnego skarbowego nie zawsze była trafnie odczytywana.

Przez lata przyjmowano też w orzecznictwie, że dotyczy ona sytuacji, w której przepisy ustawy karno-skarbowej pozostają w zbiegu rzeczywistym z przepisami karnymi innej ustawy (por. uz. uchwały SN z 30 września 2003 r., I KZP 16/03). Odmienny pogląd zaprezentował (i to w sposób kategoryczny) Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 kwietnia 2009 r., IV KK 407/08. Zauważył mianowicie, iż reguły wyłączenia wielości ocen służą do rozwiązywania problemu zbiegu przepisów wskazanego: w prawie karnym powszechnym w art. 11 § 2 KK, a w prawie karno-skarbowym w art. 7 KKS. Nie można zaś ich stosować przy rozstrzyganiu o istnieniu idealnego zbiegu przestępstw, przewidzianego w art. 8 § 1 KKS. Stosując bowiem ten przepis, „przede wszystkim patrzymy na dany czyn wyłącznie przez pryzmat wchodzących w grę przepisów prawa karnego skarbowego i tu ustalając czy zachodzi rzeczywisty ich zbieg posługujemy się regułami wyłączenia wielości ocen. Ten sam czyn oceniany jest również wyłącznie na płaszczyźnie prawa karnego powszechnego, zaś w przypadku zbiegu przepisów z obszaru tego prawa celem ustalenia rzeczywistego zbiegu stosujemy reguły wyłączenia wielości ocen”.

To stanowisko jednoznacznie następnie potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 24 stycznia 2013 r., I KZP 19/12. W jej uzasadnieniu Sąd podniósł też, że (niekwestionowana) dopuszczalność oddzielnego prowadzenia postępowań o delikt skarbowy i o delikt powszechny, stanowiące jednak ten sam czyn, to silny argument przemawiający przeciwko możliwości stosowania reguł wyłączenia wielości ocen do regulacji zawartej w art. 8 KKS.

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę uznaje trafność tego przekonania. Tak ze względów w uzasadnieniu uchwały przywołanych, jak i z uwagi na sam fakt, iż jest to obecnie pogląd dominujący w orzecznictwie, w którym już stanowczo przyjmuje się, iż przepis art. 8 KKS nie może wyprzeć na zasadzie specjalności lub konsumpcji, czy subsydiarności przepis kodeksu karnego albo odwrotnie (por. postanowienia SN z dni: 24 stycznia 2013 r., I KZP 21/12 i z 5 listopada 2013 r., III KK 2895/13; wyrok SA w Łodzi z 2 kwietnia 2013 r., II AKa 202/12, wyrok SA w Katowicach z: 16 stycznia 2014 r., II AKa 195/13, i 8 sierpnia 2014 r., II AKa 200/14).

Wypada w tym miejscu też zauważyć, że ten obecnie aprobowany pogląd Sąd Najwyższy wprost wyraził jeszcze w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19 kwietnia 1977 r. (VII KZP 4/77, OSNKW 1977,z. 6, poz. 55), również akcentując w jej uzasadnieniu, iż konstrukcja tzw. idealnego zbiegu przestępstw stanowi wyjątek od zasady, w myśl której jednym czynem popełnia się tylko jedno przestępstwo. Sprawca, pomimo popełnienia jednego czynu, odpowiada za tyle przestępstw, ile przepisów czynem naruszył. Trafnie też na to wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 sierpnia 2008 r., IV KK 407/08, (por. także uz. postanowienia SN z dnia 8 kwietnia 2009 r., IV KK 407/08).

Przy zastosowaniu art. 8 KKS wielość ocen prawnokarnych decyduje o wielości przypisanych czynów karalnych, a innymi słowy, o wielości czynów karalnych przypisywanych sprawcy decyduje na gruncie omawianej konstrukcji liczba prawnokarnych ocen, nie zaś liczba popełnionych przez sprawcę czynów, bo podstawą tej oceny jest ten sam czyn, tego samego sprawcy

Wyrok SN z dnia 10 października 2016 r., IV KK 152/16

Standard: 25547 (pełna treść orzeczenia)