Ocena ex nunc zatrzymania

Niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie ma miejsce także wówczas, gdy ex post okazało się, iż daną osobę zatrzymano przez pomyłkę. Jak już wyżej wskazano, zasada ryzyka przyświecająca odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, o której mowa w art. 552 k.p.k., oznacza tu, że kwestię bezpodstawności zatrzymania, w kontekście jego niewątpliwej niesłuszności, oceniać należy nie w aspekcie tego, co sądził organ zatrzymujący w momencie zatrzymywania osoby w oparciu o posiadane wówczas informacje, lecz z uwzględnieniem całokształtu materiału dowodowego, jakim dysponuje sąd orzekający w kwestii odszkodowania i zadośćuczynienia za to zatrzymanie, a więc pod kątem tego, co wynika także z dalszych czynności prowadzonych w sprawie, w której doszło do tego zatrzymania. Słowem okoliczności te winny być oceniane ex nunc, a nie wedle stanu z czasu stosowania zatrzymania.

Ustawodawca w art. 552 § 4 k.p.k. przyznaje roszczenie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie, bez względu na to, czy nastąpiło ono w toczącym się już postępowaniu karnym, czy jeszcze przed procesem. Zatrzymanie jest przy tym zawsze, jako przewidziane przez prawo karne procesowe, czynnością procesową, nawet wtedy, gdy jest to jednocześnie czynność przedprocesowa, czyli dokonywana przed wszczęciem postępowania karnego. W świetle art. 552 § 4 k.p.k., dla oceny czy zatrzymanie było niewątpliwie niesłuszne nie ma znaczenia, czy po dokonaniu go w trybie określonym w art. 244 k.p.k. doszło następnie do wszczęcia postępowania karnego i czy było to postępowanie in rem, czy też nastąpiło również przedstawienie zarzutów zatrzymanemu, albo czy został on zwolniony, a do wszczęcia postępowania przygotowawczego, z uwagi na brak uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, w ogóle nie doszło. To samo odnieść należy do zatrzymania wskazanego w art. 247 § 1 k.p.k., jako że i tu nie musi dojść do przedstawienia zarzutów - zatrzymanej i doprowadzonej - osobie podejrzanej, czy do ewentualnego umorzenia następnie wobec niej postępowania przygotowawczego. Zatrzymany może zatem nigdy nie nabyć statusu podejrzanego, może też w ogóle nie dojść do wszczęcia dochodzenia lub śledztwa w sprawie, w której został on zatrzymany.

Aczkolwiek z punktu widzenia dochodzenia przez poszkodowanego roszczeń przewidzianych w rozdziale 58 k.p.k., na ocenę słuszności zatrzymania może mieć wpływ przede wszystkim prawomocna decyzja kończąca postępowanie, w którym zatrzymany stał się stroną procesową (podejrzanym), jednakże istnienie prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, wbrew argumentom skarżącego przytoczonym w uzasadnieniu apelacji (patrz też powyższe uwagi dot. art. 434 § 1 k.p.k.), nie jest warunkiem koniecznym do dochodzenia roszczeń za niesłuszne zatrzymanie. Oceny słuszności zatrzymania według zasady ex nunc można dokonywać także wtedy, gdy bądź to w ogóle nie ma decyzji kończącej postępowanie karne (bo do jego wszczęcia nie doszło), bądź też wprawdzie orzeczenie takie istnieje, ale nie odnosi się ono do kwestii odpowiedzialności karnej zatrzymanego (np. przy umorzeniu postępowania karnego z powodu negatywnych przesłanek procesowych albo gdy w postępowaniu tym zatrzymany nie stał się stroną procesową - por. A. Ludwiczek artykuł PS.1999.4.48, Niewątpliwa niesłuszność jako materialnoprawny warunek odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę spowodowaną zastosowaniem zatrzymania, cytowane wyżej uchwały SN).

Wyrok SA w Szczecinie z dnia 26 marca 2009 r., II AKa 1/09

Standard: 6600 (pełna treść orzeczenia)