Uwzględnienie zażalenia przez sąd I instancji
Względna dewolutywność zażalenia (art. 463 k.p.k.)
Przepis art. 463 k.p.k. konstytuuje tzw. względną dewolutywność zażalenia, co oznacza, że zażalenie nie zawsze rozpoznawane jest przez organ wyższej instancji w stosunku do tego, który wydał zaskarżone postanowienie, ale przy spełnieniu przesłanek przewidzianych tym przepisem, także przez organ, który to postanowienie wydał. Uzasadnienie tej konstrukcji leży w dążeniu do przyspieszenia i usprawnienia postępowania w tych sytuacjach, w których jest to możliwe bez szkody dla gwarancji procesowych jego uczestników. Zasadą jest rozpoznanie zażalenia przez sąd wyższej instancji, wyjątkiem zaś uwzględnienie tego zażalenia przez sąd, który zaskarżone postanowienie wydał. Dopuszczalne jest to tylko wówczas, gdy sąd orzeka w tym samym składzie, w którym wydał zaskarżone postanowienie oraz gdy uwzględnia je w całości. Co prawda przepis art. 463 § 1 k.p.k. stanowi jedynie o uwzględnieniu zażalenia, to jednak w doktrynie jednogłośnie wskazuje się, że przez owo uwzględnienie należy rozumieć jedynie takie rozstrzygnięcie, które w swej istocie odpowiada w całości żądaniu zgłoszonemu w środku odwoławczym (tak J.Grajewski, L. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Tom II (art. 425-473). Zakamycze, 2006 oraz T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Zakamycze, 2003, wyd.III) lub nawet orzeka w sposób bardziej dla skarżącego korzystny, niż wnoszono o to w środku odwoławczym (tak J. Bartoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S. Przyjemski, R.Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom II, Dom wydawniczy ABC, 1998). Również Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że uwzględnienie zażalenia w trybie przewidzianym przepisem art. 463 k.p.k. polegać może jedynie na jego całościowym uwzględnieniu, w szczególności warto w tym miejscu wskazać na treść uchwały SN z dnia 24 sierpnia 2001 r. (sygn. akt I KZP 12/01,publ. OSNKW 2001/9-10/73, Biul. SN 2001/8/8, Prok. i Pr. 2001/10/10, OSP 2002/3/42) wedle, której "ustosunkowując się do wniesionego zażalenia, sąd który wydał zaskarżone postanowienie, wydaje postanowienie merytoryczne jedynie wówczas, gdy uwzględnia zażalenia w całości. W przypadku zaś gdy uznaje, że brak jest ku temu podstaw, nie wydaje postanowienia ustosunkowującego się do zażalenia, lecz postanowienie formalne o przekazaniu go do rozpoznania "sądowi powołanemu do rozpoznania zażalenia"". Z przedstawionych wypowiedzi doktryny oraz z przywołanej uchwały Sądu Najwyższego wynika, że uwzględnienie zażalenia w trybie art. 463 k.p.k. polegać może, jedynie na jego uwzględnieniu w całości, co oznacza, że organ orzekający w trybie cytowanego unormowania związany jest treścią wniosku (lub wniosków) zawartych w treści środka odwoławczego i nie może orzec inaczej, aniżeli żądał tego jego autor, chyba że orzeka w sposób bardziej dla skarżącego korzystny, niż wynikałoby to z treści wniesionej przez niego skargi.
Tym samym Sąd Okręgowy, chcąc uczynić zadość tym żądaniom i orzekając w trybie art. 463 k.p.k. winien uwzględnić je w całości, tj. zgodnie z postulowanym sposobem korekty zaskarżonego postanowienia. Natomiast uznając, że postulowany sposób zmiany kwestionowanego orzeczenia jest nie wystarczający dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania, winien przekazać sprawę sądowi odwoławczemu lub też podjąć decyzję w trybie art. 253 k.p.k., wedle którego organ procesowy obowiązany jest uchylić lub zmienić stosowany środek zapobiegawczy, jeśli tylko ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany. Dodać w tym miejscu należy, iż zastosowanie przez sąd I instancji środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania z zastrzeżeniem, że środek ten ulegnie zmianie na określone poręczenie majątkowe złożone w wyznaczonym przez ten sąd terminie oznacza, że nadal istnieją wszelkie przesłanki do stosowania wobec oskarżonego tymczasowego aresztowania (tak tut. S.A. w post. z dnia 28 listopada 2006 r., II Akz 598/06, pub. OSA 2007/9/45).
Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 1 kwietnia 2009 r. II Akz 145/09
Standard: 6568 (pełna treść orzeczenia)
Przewidziana w zd. pierwszym art. 463 § 1 k.p.k. możliwość uwzględnienia zażalenia przez sąd, na którego postanowienie zostało złożone zażalenie implikuje obowiązek prezesa sądu do skierowania sprawy na posiedzenie tego samego składu, który wydał zaskarżone postanowienie, a to w celu umożliwienia mu ewentualnego uwzględnienia zażalenia. Pogląd taki wynika z wnioskowania z celu o środkach. Jeżeli bowiem w ustawie przewidziano możliwość uwzględnienia zażalenia przez ten sam skład sądu, który wydał zaskarżone postanowienie, to zrealizowanie tego będzie możliwe tylko wtedy, gdy składowi temu zostanie ta kwestia poddana pod rozwagę przez prezesa sądu. Ewentualne pominięcie tego składu przez bezpośrednie skierowanie sprawy przez prezesa sądu do rozpoznania „sądowi powołanemu do rozpoznania zażalenia” oznaczałoby bowiem zignorowanie regulacji zawartej w treści art. 463 § 1 k.p.k. zd. pierwsze, który stałby się w tej sytuacji normą „martwą”.
To co, już powiedziano, dotyczy oczywiście sytuacji, gdy utworzenie tego samego składu sądu jest możliwe.
Jeżeli bowiem już w chwili podejmowania decyzji przez prezesa sądu wiadome było, iż nie jest to możliwe, to mamy do czynienia z „innym wypadkiem”, o którym mowa w zd. drugim art. 463 § 1 k.p.k., zobowiązującym prezesa sądu do przekazania sprawy bezpośrednio sądowi powołanemu do rozpoznania zażalenia.
sąd, na którego postanowienie złożono zażalenie, orzekający w tym samym składzie, może je tylko uwzględnić, i to w całości, tj. albo uchylić, albo zmienić zaskarżone postanowienie. Nie może natomiast uwzględnić zażalenia częściowo lub nie uwzględnić go w ogóle. W związku z tym, ustosunkowując się do wniesionego zażalenia, sąd ten wydaje postanowienie merytoryczne jedynie wówczas, gdy uwzględnia zażalenie w całości. W wypadku zaś gdy uznaje, że brak jest ku temu podstaw, nie wy-daje postanowienia, w którym ustosunkowałby się do zażalenia, lecz wyda-je jedynie postanowienie o charakterze formalnym o przekazaniu go do rozpoznania „sądowi powołanemu do rozpoznania zażalenia”.
Postanowienie takie mieści się bowiem w kręgu „innych wypadków” niż uwzględnienie zażalenia, co obligowałoby w myśl art. 463 § 1 k.p.k. zd. drugie prezesa sądu do przekazania zażalenia sądowi powołanemu do jego rozpoznania, podobnie zresztą, jak byłoby to w wypadku, gdyby dopiero na posiedzeniu sądu okazało się, że nie jest możliwe orzekanie w tym samym składzie, w którym wydano zaskarżone postanowienie. Za oczywiste jednak uznać należy, że jeżeli zarządzenie o przekazaniu sprawy sądowi powołanemu do rozpoznania zażalenia może wydać prezes sądu, to tym bardziej decyzję w tym przedmiocie w postaci postanowienia o charakterze formalnym – może wydać także sąd orzekający (jeżeli w grę wchodzą „inne wypadki” niż uwzględnienie zażalenia). Ewentualne zwracanie się przez skład sądzący do prezesa sądu, ażeby to on wydał stosowne zarządzenie, choć nie byłoby błędem, uznać należy jednak za zbędne formalizowanie czynności procesowych, nie sprzyjające szybkości postępowania.
Uchwała SN z dnia 24 sierpnia 2001 r., I KZP 12/01
Standard: 25480 (pełna treść orzeczenia)