Bierność oskarżonego w korzystaniu z przysługujących mu uprawnień (zrzeczenie się uprawnień)

Prawo do obrony osoby nie władającej w sposób dostateczny językiem urzędowym sądu gwarantuje jej obok zapewnienia pomocy adwokata, także prawo do korzystania z pomocy tłumacza, który w trakcie czynności procesowych służyłby jej pomocą językową. To stanowi przejaw zapewnienia stronie procesu możliwości prowadzenia własnej obrony w sposób analogiczny do osoby, która w pełni włada językiem polskim. Słusznie jednak Sąd Najwyższy podkreślił, że realizacja prawa do obrony zależy nie tylko od mechanizmów systemowych, ale przede wszystkim od aktywności samej strony i jej koncepcji prowadzenia obrony. To od oskarżonego zależy więc, czy w ogóle skorzysta z oferowanych mu przez ustawodawcę ułatwień, a jeżeli tak - to, w jakim stopniu.

W pewnych przypadkach zamierzona pasywność uczestników postępowania nie może następnie otwierać im możliwości postawienia zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych, bądź błędu proceduralnego w przedmiocie naruszania prawa do obrony, wywołanych tym właśnie brakiem aktywności. Brak skorzystania z instrumentów gwarantujących prawo do obrony między innymi, z uwagi na np. przyjętą linię obrony lub brak zainteresowania wynikiem procesu, nie może następnie skutkować uchyleniem orzeczenia z tych właśnie względów. Na tyle, na ile oskarżony ma realne władztwo nad procesem, jego pasywne zachowanie, o ile nie wynika z błędnego pouczenia, bądź rażącego niedoinformowania - uznać należy za akceptację tak prowadzonego i zakończonego postępowania. Nie stanowi ono w takim ujęciu błędu stanowiącego podstawę zaskarżenia. W niniejszej zaś sprawie, co wcześniej wykazano, oskarżony miał realne władztwo nad procesem (w stadium postępowania przygotowawczego i sądowego przed Sądem I instancji), a jego pasywne zachowanie nie wynikało z błędnego pouczenia bądź rażącego niedoinformowania (por. również postanowienie z dnia 6 czerwca 2001 r., III KKN 96/01, OSNKW 2001 r., z. 11-12, poz. 95).

Na kanwie tych ostatnich rozważań zaznaczyć jeszcze należy, że oczywistym jest, iż właściwa obrona materialna oskarżonego może być przez niego realizowana również na etapie postępowania odwoławczego, między innymi poprzez korzystanie z uprawnień procesowych, jakie nadają mu przepisy Kodeksu postępowania karnego, w tym m.in. w zakresie składania wniosków dowodowych (art. 167, KPK), wglądu w akta sprawy (art. 156 KPK) i wypowiadania w każdej kwestii (art. 175 § 2, art. 453 § 2 KPK). O ile jednak z jednej strony - prawo do obrony przysługujące oskarżonemu, winno być realne, co oznacza, że korzystanie przez oskarżonego z przysługujących jemu uprawnień nie może być interpretowane jedynie jako utrudnienie i przewlekania przez niego postępowanie, a słuszne jego postulaty, nawet nie przynoszące oczekiwanych przez niego rezultatów (w zakresie jego inicjatywy dowodowej), winny być przez organy procesowe realizowane, to jednocześnie - z drugiej strony - uprawnienia przysługujące oskarżonemu dla realizacji tego prawa nie mogą być przez niego nadużywane dla celów godzących w prawidłowy tok procesu.

Wyrok SA w Rzeszowie z dnia 27 czerwca 2014 r., II AKa 111/13

Standard: 6452 (pełna treść orzeczenia)