Bezpośrednie stosowanie normy programowej jako podstawy dochodzenia roszczeń
Konstytucja jako najwyższe prawo (art. 8 konstytucji) Wykładnia prokonstytucyjna; wykładnia zgodna z konstytucją
Zgodnie z poglądem Trybunału Konstytucyjnego, wyrażonym w sprawie o sygn. SK 21/99, przepisy, "ujęte w postać zasad polityki państwa, a nie praw jednostki, nie mogą stanowić podstawy indywidualnego dochodzenia roszczeń. Uważa się powszechnie, nie tylko w doktrynie prawa konstytucyjnego, że tak sformułowane postanowienia określające cele działalności organów władzy publicznej są normami programowymi i że jako takie nie mogą być podstawą roszczeń obywatela (...), gdyż ich adresatem jest przede wszystkim ustawodawca" (wyrok z 10 lipca 2000 r., OTK ZU nr 5/2000, poz. 144, ten sam pogląd - jednak tylko w odniesieniu do art. 71 Konstytucji - wyrok z 4 kwietnia 2001 r., sygn. K. 11/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 54). Możliwość ich wykorzystania jako wzorców kontroli jest dosyć ograniczona: w orzecznictwie TK utrwalił się pogląd, że naruszenie konstytucyjnego postanowienia określającego cele działalności organów władzy publicznej następuje m.in. wówczas, gdy: "ustawodawca niewłaściwie zinterpretował przepis Konstytucji wyznaczający określony cel czy zadanie władzy publicznej, a w szczególności uchwalając ustawę zastosował takie środki, które nie mogły doprowadzić do realizacji tego celu" (J. Trzciński, Uwaga do art. 79 ust. 1, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, t. I, Warszawa 1999, s. 10 - pogląd podzielony w kontekście art. 71 Konstytucji w powołanym wyżej wyroku w sprawie o sygn. K. 11/00; w podobny sposób kształtuje się także możliwość oceny zaskarżonych regulacji z punktu widzenia przepisów programowych, zawartych w umowach międzynarodowych). Zasada ta odnosi się do wszystkich powołanych wyżej wzorców kontroli, które były już wykorzystywane przez Trybunał m.in. dla oceny dodatku do zasiłku rodzinnego dla osób samotnie wychowujących dzieci (zob. wyrok w powołanej sprawie o sygn. K 16/04) i prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą (por. wyrok z 15 października 2001 r., sygn. K 12/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 213) oraz różnych spraw podatkowych (zob. np. wyroki z: 7 czerwca 1999 r., K. 18/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 95; 24 stycznia 2001 r., SK 30/99, OTK ZU nr 1/2001, poz. 3; 4 maja 2004 r., sygn. K 8/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 37).
Wyrok TK z dnia 23 czerwca 2008 r., P 18/06, OTK-A 2008/5/83, Dz.U.2008/119/770
Standard: 51 (pełna treść orzeczenia)
Stosowane bezpośrednio przez sądy mogą być tylko te przepisy Konstytucji, które są na tyle skonkretyzowane, że możliwe jest ich odniesienie do stanu faktycznego sprawy.
Ujmując rzecz inaczej sądy mogą bezpośrednio stosować tylko te artykuły konstytucji, które są bezpośrednio stosowalne, natomiast do tej grupy nie należą przepisy ujęte w sposób ogólny tj. niewystarczający do sformowania normy mogącej służyć za podstawę rozstrzygnięcia sprawy (por. uz. wyroku SN z dnia 9 lipca 2003 r., IV CKN 320/01).
Wyrok SN z dnia 9 października 2003 r., V CK 328/02
Standard: 82339 (pełna treść orzeczenia)