Utwór fotograficzny jako przedmiot prawa autorskiego
Pojęcie utworu jako przedmiotu prawa autorskiego (art. 1 Pr.Aut.)
Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego według ustawy są utwory fotograficzne.
Z punktu widzenia prawa autorskiego zdjęcie i fotografia to w zasadzie synonimy. Cechą konstruktywną fotografii jest jej autentyczność, z tym oczywistym zastrzeżeniem, że obraz fotograficzny nigdy nie jest idealnym utrwaleniem rzeczywistości. Wynika to choćby z samej istoty fotografii polegającej na oddawaniu trójwymiarowej rzeczywistości w obrazie dwuwymiarowym.
W literaturze poświęconej fotografii podnosi się, że nie możliwe jest stworzenie idealnego obrazu punktu. Przyczyn odchyleń od wiernej reprodukcji upatruje się w błędach barwnych przy czym jednoczesne eliminowanie wszystkich błędów jest niewykonalne dlatego też niemożliwym jest stworzenie dwóch identycznych, tożsamych fotografii. / H.E. Fincke Podstawy Optyki fotograficznej – Fototechnika red. G. Ticher Warszawa 1982 str. 24/.
Istotą fotografii jest uzyskiwanie obrazów przedmiotów, zjawisk, postaci za pomocą charakterystycznych dla niej i dostępnych w ramach aktualnego stanu techniki środków wyrazu. Działalność ta należy do tej dziedziny twórczości, w której element twórczy polega na wyborze tych wszystkich składników, które kształtują finalną postać obrazu. Wyboru tego nie można a przynajmniej nie należy utożsamiać z wyborem urządzeń czy środków technicznych.
Wprawdzie fotografia jest ściśle związana z techniką ale wybór należy odnieść do efektów końcowych. Aparat jest dla fotografa tym czym pędzel dla malarza. Nie ma charakteru twórczego wybór aparatu określonej marki z uwagi na brak indywidualności, lecz osiągnięcie za jego pomocą i przy wykorzystaniu możliwości jakie stwarza rezultatu w postaci obrazu o określonych cechach.
Wobec bogactwa środków dzisiejszej fotografii nie sposób wskazać wszystkich możliwych elementów twórczych. W tradycyjnym ujęciu twórczości w fotografii sprowadzono do świadomego wyboru momentu fotografowania, punktu widzenia oraz zabiegów zmierzających do nadania fotografii określonego charakteru. Wybór może zaistnieć we wszelkich kolejnych fazach całego procesu twórczego.
Zdaniem sądu - co wynika też ze stanowiska doktryny - twórczość w fotografii może przejawiać się w :
- planowaniu fotografii tj. określeniu scenariusza fotografii lub aranżacji przedmiotu fotografowania ,
- określeniu parametrów ekspozycji /czas naświetlenia, przesłona/. Od których zależy szereg cech obrazu każdej fotografii w tym np. pożądany stopień naświetlenia,
- kompozycji obrazu /kadrowanie, punkt fotografowania ,ewentualne obramowanie ,
- momencie fotografowania,
- stopnia głębokości ostrości decydującym dla wyrażenia przestrzeni oraz odwzorowania obrazu i jego poszczególnych planów,
- odwzorowaniu perspektywy,
- wykorzystaniu światła i oświetlenia /źródła, kierunku, kontrastu, efektów świetlnych,
- użyciu barw /kontrast, harmonia , natężenie/,
zabiegach podejmowanych w procesie obróbki materiałów światłoczułych /negatyw, diapozytyw, papier fotograficzny /.
Wystarczy, zdaniem sądu, dokonanie wyboru na jednej z powyższych płaszczyzn aby powstał utwór fotograficzny. Wyjątkowo fotografii nie można uznać za utwór, a co dotyczy fotokopii,zdjęć reprodukcyjnych obiektów płaskich o niewielkiej fakturze i zdjęcia techniczne wykonane ściśle według ustalonych lub ogólnie przyjętych założeń i cechach wyłącznie dokumentacyjnych.
Zdjęcia wykonane przez powoda zdaniem sądu w świetle wskazanych wyżej elementów twórczości w fotografii należy traktować jako utwór. Zostały wykonane z zastosowaniem podstawowych środków wyrazu dostępnych fotografii. Autor wybrał kadr, zdecydował o kącie widzenia obiektywu i głębi ostrości. Decydował także o wyborze rodzajów oświetlenia stosując światło dzienne i sztuczne, a w zdjęciu nr (...) wykorzystał poruszające się oświetlenie, charakterystyczne dla ulicznego ruchu. W trzech ujęciach zostały, jako sztafaż wykorzystane postaci ludzkie. Z analizy zdjęć wynika, że każde ze spornych zdjęć spełnia wymogi pojęcia "utwór" w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Sposób użycia utworu, jego przeznaczenie nie ma wpływu na jego status jako utworu w rozumieniu prawa autorskiego.
Wyrok SO w Krakowie z dnia 30 listopada 2015 r., IX GC 796/14
Standard: 5466 (pełna treść orzeczenia)
Zgodnie z art. 1 ust. 1 Pr.aut., jedynie przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze mogą być uznane za dzieła i podlegają ochronie tego prawa. Chodzi zatem o kreacyjny, subiektywnie nowy, oryginalny wytwór intelektu, wywołany niepowtarzalną osobowością twórcy, który – wykonany przez kogoś innego – wyglądałby inaczej.
W dziedzinie fotografii należy odróżnić przedmiot fotografii, który sam może być dziełem i to innego autorstwa, od wykonania nośnika tego dzieła, jakim jest jego fotografia. Może być również tak, jak w rozpoznawanej sprawie, że fotografia jest wybranym przez twórcę dzieła sposobem jego utrwalenia. Fakt, że w takiej sytuacji ktoś inny jest autorem dzieła fotografowanego nie wyklucza możliwości uznania za współautora powstałego fotogramu wykonawcy zdjęcia fotograficznego dzieła. Jednakże, jak w każdym innym przypadku twórczości, konieczne jest wykazanie istnienia wkładu twórczego i indywidualnego wykonawcy fotografii w powstanie końcowego dzieła.
Przyjmuje się, że za „twórczość” w rozumieniu art. 1 ust. 1 Pr.aut. można uznać w dziedzinie fotografii artystycznej świadomy wybór momentu fotografowania, punktu widzenia, kompozycji obrazu (kadrowania), oświetlenia, ustalenia głębi, ostrości i perspektywy, zastosowania efektów specjalnych oraz zabiegi zmierzające do nadania fotografii określonego charakteru, elementy te bowiem nadają fotografii indywidualne piętno, konieczne dla uznania istnienia utworu w rozumieniu Prawa autorskiego.
W rozpoznawanej sprawie żaden z powyższych elementów twórczych nie zależał od decyzji lub wyboru powodów, a wyłącznie od decyzji pozwanego. Powodowie wykonywali jedynie obsługę sprzętu technicznego oraz, ściśle według wskazówek powoda, wykonywali samą czynność fotografowania. Czynili to bez wątpienia według swoich najlepszych umiejętności i wiedzy, jednak ich praca nie współdecydowała o ostatecznym kształcie dzieła, a czynności, które przy jego powstawaniu wykonywali, mógł wykonać ktoś inny z takim samym skutkiem dla efektu końcowego.
Wyrok SN z dnia 5 lipca 2002 r., III CKN 1096/00
Standard: 19803 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 31199