Uznanie roszczenia o zwrot nakładów na wspólną nieruchomość za dług pomniejszający wartość nabytego prawa w wyniku nieodpłatnego zniesienia współwłasności

W wyniku podziału quoad usum współwłaściciele pozostają nadal współposiadaczami samoistnymi całej rzeczy, ale stają się zarazem posiadaczami zależnymi wydzielonej im części (H. Ciepła, w: H. Ciepła i inni, Kodeks cywilny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2005, tom I, s. 346).

Skoro zatem współwłaściciele korzystający w sposób wyłączny z części rzeczy w następstwie jej podziału quoad usum są posiadaczami samoistnymi całej rzeczy, podobnie jak pozostali współwłaściciele w wypadku zniesienia jej współwłasności przez podział współwłaściciele korzystający z rzeczy w warunkach wydzielenia części rzeczy do wyłącznego użytku mogą więc żądać rozliczenia poczynionych na rzecz nakładów, czy to koniecznych, o ile nie mają one pokrycia w korzyściach, które uzyskali z rzeczy, czy też innych, które zwiększają wartość rzeczy (art. 226 § 1 K.c.).

W konsekwencji należało uznać, że wartość roszczenia o zwrot przedmiotowych nakładów poniesionych przez skarżącego i jego żonę na nieruchomości w postaci wydatków na budowę budynku mieszkalnego (domu) stanowi dług pomniejszający wartość nabytego prawa. W rezultacie, wartość roszczenia o zwrot nakładów podlegać będzie uwzględnieniu przy ustalaniu czystej wartości, o której mowa w art. 7 ust. 1 u.p.s.d., w związku z dokonaną czynnością nieodpłatnego zniesienia współwłasności.

Wyrok NSA z dnia 1 października 2024 r., III FSK 33/23

Standard: 87912 (pełna treść orzeczenia)

W myśl art. 7 ust. 6 u.p.s.d. przy nabyciu rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności, podstawę opodatkowania stanowi wartość rzeczy lub praw majątkowych w części przekraczającej wartość udziału we współwłasności, który przed jej zniesieniem przysługiwał nabywcy.

Ponieważ planowane przez skarżącą zniesienie współwłasności przez fizyczny podział nieruchomości ma być nieodpłatne, podstawę opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn stanowić będzie wartość części nieruchomości, którą skarżąca i jej mąż nabędą na wyłączną własność, przenosząca ich udział we współwłasności.

Gdyby przy ustalaniu tej wartości uwzględniono zwiększenie wartości nieruchomości spowodowane nakładami, a więc wydatkami, poczynionymi na nią przez skarżącą i jej męża, podatnicy ci byliby obowiązani do uiszczenia podatku także od tej części wartości nieruchomości, która powstała w następstwie poczynionych przez nich nakładów. W takiej sytuacji podstawę opodatkowania nie stanowiłaby czysta wartość nabytej rzeczy (ponad udział we współwłasności), ale wartość powiększona kosztem majątku nabywców; innymi słowy, opodatkowana byłaby także część poniesionych przez nich nakładów. Prowadziłoby to do sprzeczności z zasadą, wyrażoną w art. 7 ust. 1 u.p.s.d. Sprzeczności tej pozwala uniknąć uznanie roszczenia o zwrot nakładów na wspólną nieruchomość za dług pomniejszający wartość nabytego prawa.

Tak ustalona czysta wartość nabytego prawa odpowiada wielkości rzeczywistego przysporzenia majątkowego, które w wyniku nieodpłatnego zniesienia współwłasności uzyska skarżąca i jej mąż.

Wielkość owego długu może być relatywizowana ewentualnymi korzyściami z wyłącznego posiadania przez nabywców części nieruchomości, wydzielonej im do wyłącznego korzystania w okresie pozostawania nieruchomości we współwłasności (jak proponuje to WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 7 maja 2013 r., I SA/Gd 107/13, w przypadku wyłącznego korzystania przez nabywców z budynku, wzniesionego na tej części nieruchomości), niemniej twierdzenie o nieprzysługiwaniu roszczenia o zwrot nakładów może być uznane za zasadne dopiero po dokonaniu porównania wielkości nakładu z wielkością uzyskanej korzyści.

Wyrok NSA z dnia 19 czerwca 2018 r., II FSK 1614/16

Standard: 87869 (pełna treść orzeczenia)