Wykładnia subiektywno - indywidualna testamentu

Wykładając testament należy stosować wykładnię subiektywno – indywidualną, która decydujące znaczenie przypisuje sposobowi rozumienia oświadczenia woli przez samego testatora.

Wprawdzie wykładni podlegają niejasne rozporządzenia testamentowe, nie oznacza to jednak – wbrew stanowisku wnioskodawczyni – że pozostałe postanowienia testamentu nie są przedmiotem interpretacji, skoro klarowność testamentu (clara non sunt interpretanda), jest także wynikiem wykładni dokonanej według zasad wynikających z art. 65 § 1 k.c. i art. 948 § 1 k.c. a nie przesłanką podjęcia wykładni.

Sąd dokonując wykładni testamentu powinien uwzględnić zarówno treść dokonanych rozporządzeń, jak i okoliczności zewnętrzne w stosunku do testamentu, o ile mogą być pomocne do ustalenia rzeczywistej woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie, w tym właściwości samego spadkodawcy ‎z uwzględnieniem jego świadomości prawnej, jego motywy, zachowanie, wypowiedzi co do testamentu. Tak przeprowadzona wykładnia nie może jednak prowadzić do niedopuszczalnego uzupełnienia testamentu o treści, których on nie zawiera ewentualnie wprowadzenia zmian lub modyfikacji rozporządzenia ostatniej woli. Zakres wykładni podlega ograniczeniu jej przedmiotem, którym jest oświadczenie woli spadkodawcy zawarte w testamencie, a nie jego zamysłów w nim nie zmaterializowanych,

W procesie interpretacji testamentu w pierwszej kolejności stosuje się ogólną regułę wykładni przewidzianą w art. 948 k.c., a dopiero gdy ona zawiedzie testament podlega wykładni według reguł szczególnych. Taka relacja między ogólnymi zasadami wykładni testamentów (art. 948 k.c.), a regułami szczegółowymi jest zgodna z zasadą favor testamenti, w myśl, której wola testatora powinna mieć priorytet względem szczegółowych reguł interpretacyjnych wprowadzonych do kodeksu cywilnego przez ustawodawcę. Szczególne dyrektywy interpretacyjne mają zastosowanie wyłącznie w przypadku istnienia wątpliwości co do charakteru prawnego dokonanych rozporządzeń testamentowych, które nie mogą być rozstrzygnięte zgodnie z zasadą, o której mowa w art. 948 § 2 k.c. Jeżeli rozporządzenia testatora nie budzą wątpliwości co do ich charakteru lub w drodze interpretacji testamentu charakter ten można ustalić to wykluczone jest stosowanie tych dyrektyw. Przychylić się przy tym należy do stanowiska, że reguł wynikających z art. 962 k.c. i art. 964 k.c. nie można traktować jako zawierających wskazówki interpretacyjne. Przepisy te określają jedynie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie w testamencie dyspozycji niezgodnych z przepisami prawa spadkowego.

Postanowienie SN z dnia 17 listopada 2023 r., II CSKP 906/22

Standard: 80851 (pełna treść orzeczenia)

Wykładając testament należy stosować wykładnię subiektywno - indywidualną, która decydujące znaczenie przypisuje sposobowi rozumienia oświadczenia woli przez samego testatora (por. m.in. postanowienia SN z dnia 13 lutego 2001 r., II CKN 378/00 i z dnia 6 października 2016 r., IV CSK 825/15).

Sąd dokonując wykładni testamentu powinien uwzględnić zarówno treść dokonanych rozporządzeń, jak i okoliczności zewnętrzne w stosunku do testamentu, o ile mogą być pomocne do ustalenia rzeczywistej woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie (por. m.in. uchwała SN z dnia 30 września 1971 r., III CZP 56/71 oraz postanowienia SN z dnia 22 grudnia 1971 r., II CKN 547/97, z dnia 16 listopada 1993 r., I CRN 173/93, z dnia 13 lutego 2001 r., II CKN 378/00 i z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 543/00). 

Tak dokonanej wykładni nie należy identyfikować z niedopuszczalnym uzupełnieniem testamentu o treści, których on nie zawiera (por. m.in. wyrok SN z dnia 15 marca 1963 r., III CR 131/62 i postanowienie SN z dnia 6 grudnia 2002 r., IV CKN 1587/00

 Postanowienie SN z dnia 9 września 2021 r., V CSKP 117/21

Standard: 63771 (pełna treść orzeczenia)

Nie jest wprawdzie dopuszczalne uzupełnianie treści oświadczenia woli spadkodawcy mającego uchodzić za testament w drodze ustaleń na podstawie innych dowodów, w tym osobowych (postanowienie SN z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 543/00). Niemniej ocena, czy testator złożył oświadczenie woli będące testamentem, musi być wynikiem wykładni (postanowienie SN z dnia 18 marca 2008 r., IV CSK 490/07).

O woli testowania może zaś świadczyć zarówno sama treść oświadczenia i użyte do jej wyrażenia sformułowania, jak i okoliczności złożenia tego oświadczenia (postanowienie SN z dnia 22 grudnia 1997 r., II CKN 542/97).

Postanowienie SN z dnia 21 października 2016 r., IV CSK 837/15

Standard: 56208 (pełna treść orzeczenia)