Prawo wyboru przez małżonków prawa właściwego, z którym mają ścisły związek (art. 5 rozp. nr 1259/2010)

Aby małżonkowie mieli możliwość wyboru prawa właściwego, z którym mają ścisły związek, a w przypadku gdy nie dokonali wyboru, aby prawo takie miało zastosowanie do ich rozwodu lub separacji prawnej, powinno ono mieć zastosowanie, nawet jeśli nie jest to prawo uczestniczącego państwa członkowskiego.

Na wypadek niedokonania wyboru prawa właściwego niniejsze rozporządzenie powinno wprowadzać zharmonizowane normy kolizyjne oparte na hierarchii łączników opartych na ścisłym związku małżonków z danym prawem – dla zapewnienia pewności prawa i jego przewidywalności oraz zapobieżenia sytuacjom, w których jedno z małżonków wnosi pozew o rozwód, ubiegając współmałżonka, aby zagwarantować sobie tym samym zastosowanie do postępowania określonego systemu prawa, który uznaje za korzystniejszy dla zabezpieczenia swoich interesów. Łączniki takie należy wybrać w taki sposób, aby zapewnić stosowanie do postępowania w sprawie rozwodu lub separacji prawnej systemu prawnego, z którym małżonkowie mają ścisły związek.

Artykuł 5 omawianego rozporządzenia, zatytułowany „Wybór prawa właściwego przez strony”, stanowi w ust. 1:

„Małżonkowie mogą umówić się co do wyboru prawa właściwego w przypadku rozwodu i separacji prawnej, pod warunkiem że jest to prawo:

a) państwa, w którym małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu w chwili zawierania umowy; lub

b) państwa, w którym małżonkowie mieli ostatnio miejsce zwykłego pobytu, o ile w chwili zawierania umowy jedno z nich nadal tam zamieszkuje; lub

c) państwa, którego obywatelem w chwili zawierania umowy jest jedno z małżonków; lub

d) państwa sądu orzekającego”.

Artykuł 8 tego rozporządzenia, zatytułowany „Prawo właściwe w przypadku niedokonania wyboru przez strony”, przewiduje:

„W przypadku niedokonania wyboru zgodnie z art. 5 rozwód i separacja prawna podlegają prawu państwa:

a)w którym małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu w momencie wytoczenia powództwa; a w przypadku braku takiegoż

b)w którym małżonkowie mieli ostatnio miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że okres zwykłego pobytu nie zakończył się wcześniej niż rok przed wytoczeniem powództwa, o ile w momencie wytoczenia powództwa jedno z nich nadal tam zamieszkuje; a w przypadku braku takiegoż

c) którego obywatelami są oboje małżonkowie w chwili wytoczenia powództwa; a w przypadku braku takiegoż

d) w którym wytoczono powództwo”.

Co się tyczy w pierwszej kolejności wykładni pojęcia „zwykłego pobytu” w rozumieniu art. 8 lit. a) i b) rozporządzenia nr 1259/2010, należy zauważyć, że – jak stanowi motyw 21 tego rozporządzenia – na wypadek niedokonania wyboru prawa właściwego dla rozwodu przez małżonków, zgodnie z art. 5 wspomnianego rozporządzenia, rozporządzenie to ustanawia zharmonizowane normy kolizyjne oparte na hierarchii łączników opartych na ścisłym związku małżonków z danym prawem.

Artykuł 8 lit. a) i b) rozporządzenia nr 1259/2010 poddaje zatem rozwód i separację prawną prawu państwa, w którym małżonkowie mają „zwykły pobyt” w chwili wytoczenia powództwa do sądu lub, w razie jego braku, prawu państwa ich ostatniego „zwykłego pobytu”, pod warunkiem że pobyt ten nie ustał więcej niż rok przed wszczęciem postępowania, a jedno z małżonków nadal zamieszkuje w tym państwie w chwili wszczęcia postępowania.

Rozporządzenie nr 1259/2010 nie zawiera definicji pojęcia „zwykłego pobytu” i nie odsyła w żaden sposób do prawa państw członkowskich w celu określenia znaczenia i zakresu tego pojęcia. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem względy zarówno jednolitego stosowania prawa Unii, jak i zasady równości wskazują na to, że treści przepisu prawa Unii, który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla określenia swego znaczenia i zakresu, należy zwykle nadać w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię, którą należy ustalić, uwzględniając brzmienie tego przepisu, kontekst, w jaki się on wpisuje, oraz cele realizowane przez uregulowanie, którego część on stanowi (zob. podobnie wyroki: z dnia 22 grudnia 2010 r., Mercredi, C‑497/10 PPU, EU:C:2010:829, pkt 45; z dnia 24 października 2024 r., Kwantum Nederland i Kwantum België, C‑227/23).

Co się tyczy przede wszystkim wykładni literalnej, należy zauważyć, że w swoim potocznym znaczeniu wyrażenie „zwykły pobyt” oznacza miejsce, w którym osoba fizyczna przebywa na stałe.

Co się tyczy następnie kontekstu, w jaki wpisuje się art. 8 lit. a) i b) rozporządzenia nr 1259/2010, z motywu 10 tego rozporządzenia wynika, że jego przedmiotowy zakres stosowania oraz jego przepisy powinny być spójne z przepisami rozporządzenia nr 2201/2003 przewidującymi w szczególności ogólne kryteria jurysdykcji w sprawach dotyczących rozwodu, separacji i unieważnienia małżeństwa, uchylonego ze skutkiem od dnia 1 sierpnia 2022 r. rozporządzeniem Rady (UE) 2019/1111 z dnia 25 czerwca 2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.U. 2019, L 178, s. 1)

Definicja pojęcia „zwykłego pobytu” małżonków w rozumieniu art. 8 lit. a) i b) rozporządzenia nr 1259/2010, która co do zasady charakteryzuje się dwoma elementami, a mianowicie, po pierwsze, wolą zainteresowanych osób, aby ustanowić zwykły ośrodek ich interesów życiowych w określonym miejscu, a po drugie, obecnością o wystarczająco stabilnym charakterze na terytorium danego państwa, pozwala zagwarantować zarówno ów cel pewności prawa i przewidywalności, jak i niezbędną elastyczność w postępowaniach małżeńskich, zapobiegając jednocześnie ewentualnym nadużyciom w wyborze prawa właściwego.

Wyrok TSUE z dnia 20 marca 2025 r., C-61/24

Standard: 87649 (pełna treść orzeczenia)