Więzy rodzinne, małżeństwo, pokrewieństwo i powinowactwo w świetle art. 14 u.p.s.d.

Określając grupy podatkowe w art. 14 upsd ustawodawca wyraźnie oparł je na kryterium więzi rodzinnych wynikających z małżeństwa, pokrewieństwa i powinowactwa wykorzystując do tego instytucje wykształcone na gruncie prawa rodzinnego.

W art. 4 ust. 1 pkt 6 upsd ustawodawca zwolnił z opodatkowania nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez osobę pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia środków zgromadzonych na tym rachunku na cele mieszkaniowe, co oznacza, że czasem uwzględnia i traktuje więzy osobiste także w sposób preferencyjny.

Więzi istniejące między małżonkami a krewnym drugiego małżonka w prawie rodzinnym zwą się powinowactwem (art. 26 k.r.i.o., a aktualnie art. 61[8] § 1 k.r.i.o.). Z pierwszego powołanego przepisu wynika, że powinowactwo jako stosunek wynikający z zawarcia małżeństwa jest stosunkiem rodzinnym. Obejmuje on krewnych małżonka w linii prostej i linii bocznej – bez żadnego ograniczenia.

Powinowactwo nie zachodzi między małżonkami.

Ustanie małżeństwa, przez które rozumieć należy ustanie związku małżeńskiego wskutek śmierci małżonka, uznania małżonka za zmarłego albo wskutek orzeczenia rozwodu, nie powodują ustania powinowactwa (art. 26 zd. 2 k.r.i.o.). Powinowactwo ustaje natomiast – ze skutkiem ex tunc – w następstwie unieważnienia małżeństwa (A. Wojdyła. Ustanie i unieważnienie małżeństwa a powinowactwo. Nowe Prawo 1988, nr 10-11, s. 87).

Z żadnych przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn nie wynika by ustawodawca w sposób odmienny traktował zięcia i byłego zięcia, czy synową i byłą synową. Zatem, jeżeli wykorzystał w ustawie do opodatkowania stosunek prawno-rodzinny, to ze wszelkimi tego konsekwencjami.

Z art. 14 ust. 3 pkt 2 upsd wynika, że do drugiej grupy podatkowej zostali zaliczeni między innymi małżonkowie pasierbów. Niewątpliwym w świetle art. 26 k.r.i.o. jest, że pojęcie małżonek pasierba, o którym mowa w art. 14 ust. 3 pkt 2 upsd obejmuje także byłego małżonka pasierba. 

Wyrok NSA z dnia 16 września 2009 r., II FSK 438/08

Standard: 87562 (pełna treść orzeczenia)

Małżonkowie wobec których Sąd orzekł separację na podstawie art. 61(1) par. 1 k.r. i. op. nadal podlegają zaliczeniu do I grupy podatkowej określonej w art. 14 ust. 3 pkt 1 u.p.s.d. obejmującej m. in. małżonków.

W myśl przepisu art. 14 ust. 1 pkt 3 u.p.s.d. do I grupy podatkowej zostali zaliczeni m.in. małżonkowie. Dopóki zatem nie ustaną skutki małżeństwa zawartego stosownie do przepisu art. 1 § 1 K.r.io. małżonkowie podlegają rozliczeniu z tytułu podatku od spadków i darowizn według zasad przewidzianych dla tej grupy podatkowej.

Orzeczenie separacji nie oznacza ustania małżeństwa.

Istota małżeństwa została w sposób dostateczny uregulowana w przepisach art. 1 i nast. K.r.io. Na gruncie przepisów podatkowych nie ma podstaw do tego aby poszukiwać odmiennego rozumienia małżeństwa niż to, które zostało ukształtowane w prawie rodzinnym. Brak bowiem w tych przepisach – poza wskazaniem instytucji małżeństwa określonej przepisami prawa rodzinnego – odmiennych regulacji mających zastosowanie wyłącznie na gruncie prawa podatkowego.

likwidacja związku małżeńskiego może nastąpić wyłącznie wtedy gdy spełnione zostaną ustawowe przesłanki "ustania" małżeństwa. Przesłanki te zostały w sposób wyczerpujący wprowadzone w Dziale IV zatytułowanym "Ustanie małżeństwa" K.r.io. (art. 55 i nast.). Zgodnie z tymi przepisami małżeństwo "ustaje" na skutek:

a) śmierci biologicznej jednego z małżonków (art. 1 § 1 i 2),

b) unieważnienia (art. 17),

c) uznania małżonka za zmarłego (art. 55),

d) orzeczenia rozwodu (art. 56).

Od ustania małżeństwa (czyli zakończenia bytu małżeństwa istniejącego) należy odróżnić ustalenie nieistnienia małżeństwa (art. 2 K.r.io.).

Spośród przyczyn prowadzących do ustania małżeństwa wskazać należy na instytucję rozwodu pozwalającą na rozwiązanie małżeństwa za życia małżonków (art. 56 § 1 K.r.io.). Zgodnie z tym przepisem orzeczenie rozwodu jest dopuszczalne, gdy sąd ustali, że pożycie małżeńskie uległo zupełnemu i trwałemu rozkładowi (obie cechy rozkładu muszą wystąpić łącznie), a nie istnieją tzw. negatywne przesłanki rozwodu (szerzej na ten temat Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy z komentarzem, praca zbiorowa pod red. K. Piaseckiego, Wyd. Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, s. 297 i nast.).

Do "ustania" małżeństwa nie prowadzi orzeczenie przez sąd separacji.

Wyrok NSA z dnia 23 kwietnia 2008 r., II FSK 373/07

Standard: 87569 (pełna treść orzeczenia)