Opłata za pobyt w DPS w sytuacji wielości wstępnych i zstępnych na różnych stopniach

Niewątpliwie obowiązek wstępnych nie powstaje, jeżeli opłatą można obciążyć zstępnych. Problem ten został zauważony przez I. Sierpowską w Komentarzu, Pomoc społeczna, wyd. VI, (publ. System Informacji Prawnej LEX/el. 2021), która wskazała, że ustawodawca, tworząc poszczególne grupy podmiotów zobowiązanych, nie precyzuje, jak ma być realizowany powyższy obowiązek w ramach jednej grupy. Dalej wskazuje, że w orzecznictwie nie ma jednolitego stanowiska w powyższej kwestii. Część składów orzekających powołuje się na analogię do obowiązku alimentacyjnego, podkreślając, że mimo braku odesłań do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego kolejność wnoszenia opłaty jest wzorowana właśnie na tym obowiązku i tak powinna być odczytywana. Jeżeli zatem jest kilku zstępnych lub wstępnych, opłatą należy obciążyć bliższych stopniem przed dalszymi.

Jakkolwiek można dopatrywać się podobieństwa przepisów ustawy o pomocy społecznej dotyczących obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej do rozwiązań zawartych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym dotyczących obowiązku alimentacyjnego (obowiązku o charakterze alimentacyjnym), to podobieństwo to ma ograniczony zakres. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy istotne znaczenie ma brak w ustawie o pomocy społecznej odpowiednika normy kodeksowej wskazującej na spoczywanie obowiązku alimentacyjnego na bliższych krewnych przed dalszymi. Sąd I instancji naruszył zatem art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s. w zw. z art. 128 i 129 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego poprzez niewłaściwe zastosowanie przyjmując, że przepisy Kodeksu stanowią podstawę do określenia, w jakiej kolejności spoczywa na zstępnych obowiązek ponoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej (por. wyrok NSA z dnia 11 stycznia 2023 r. I OSK 318/22).

Wyrok NSA z dnia 12 lipca 2023 r., I OSK 1588/22

Standard: 85243 (pełna treść orzeczenia)

W praktyce wątpliwości dotyczą sytuacji, gdy mieszkaniec domu pomocy społecznej ma dzieci, wnuki, a często i dalszych zstępnych, którzy spełniają warunki dochodowe określone w ust. 2 pkt 2

W orzecznictwie nie ma jednolitego stanowiska w powyższej kwestii. Część składów orzekających powołuje się na analogię do obowiązku alimentacyjnego, podkreślając, że mimo braku odesłań do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego kolejność wnoszenia opłaty jest wzorowana właśnie na tym obowiązku i tak winna być odczytywana. Jeżeli zatem jest kilku zstępnych lub wstępnych, opłatą należy obciążyć bliższych stopniem przed dalszymi (tak WSA w Kielcach w wyroku z dnia 10 stycznia 2019 r. II SA/Ke 759/18).

W niektórych wyrokach wybrzmiewa konieczność relatywizowania sytuacji rodzinnej, w tym dopuszczania możliwości obciążania dalszych zstępnych, jeżeli istnieją dla tego określone uzasadnienia, np. gdy zstępni ci otrzymali od mieszkańca domu pomocy społecznej korzyść majątkową lub zobowiązani są w inny sposób do świadczeń na jego rzecz (służebność mieszkania; wyrok WSA w Gdańsku z dnia 28 listopada 2019 r. III SA/Gd 444/19).

Wyrażany jest także pogląd, że w ramach grupy zstępnych (...) każdy ma taki sam obowiązek ponoszenia opłat, a jedynie różnicować go może osiągany dochód. W wyroku z dnia 21 września 2017 r. I SA/Wa 704/17, WSA w Warszawie uznał, że "o ile można zgodzić się z twierdzeniem, że ustawodawca nie nakazał obciążania obowiązkiem uiszczenia opłat wszystkich zstępnych, o tyle nie można zgodzić się z tym, że organ administracji w sposób arbitralny może dokonać wyboru osoby spośród osób zobowiązanych do ponoszenia tej opłaty wymienionych w art. 61 ust. 1 pkt 2 ups i tylko w stosunku do niej prowadzić postępowanie. W takiej sytuacji (...) organ winien prowadzić postępowanie jednocześnie w stosunku do wszystkich osób należących do tego samego kręgu osób zobowiązanych do ponoszenia opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej. Osoby te powinny być zawiadomione o wszczęciu postępowania i powinny być stronami tego postępowania, a także ich wszystkich powinna dotyczyć decyzja wydana w sprawie ustalenia obowiązku odpłatności za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej" (również wyrok WSA w Warszawie z  dnia 27 czerwca 2018 r. VIII SA/Wa 198/18).

Wyrok NSA z dnia 12 kwietnia 2022 r., I OSK 1564/21

Standard: 85194 (pełna treść orzeczenia)