Racjonalny związek proporcjonalności między zasądzoną kwotą zadośćuczynienia a naruszeniem zniesławionego dobra osobistego

O ile osobom pokrzywdzonym zniesławiającymi wypowiedziami lub innego rodzaju bezprawnymi treściami powinna przysługiwać możliwość wytoczenia powództwa o zadośćuczynienie, stanowiącego skuteczny środek prawny przeciwko naruszeniu ich dobrego imienia, o tyle wszystkie orzeczenia zasądzające zadośćuczynienie za naruszenie dobrego imienia powinny wykazywać racjonalny związek proporcjonalności między zasądzoną kwotą a rozpatrywanym naruszeniem (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie Steel i Morris przeciwko Zjednoczonemu Królestwu; z dnia 16 czerwca 2015 r. w sprawie Delfi AS przeciwko Estonii; a także z dnia 17 stycznia 2017 r. w sprawie Tavares de Almeida Fernandes i Almeida Fernandes przeciwko Portugalii).

W tym kontekście należy rozróżnić wyrok zasądzający na rzecz osoby prawnej od wyroku zasądzającego na rzecz osoby fizycznej, ponieważ naruszenie dobrego imienia osoby fizycznej może skutkować reperkusjami dotyczącymi godności tej osoby, podczas gdy dobre imię osoby prawnej nie obejmuje tego wymiaru moralnego (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie Steel i Morris przeciwko Zjednoczonemu Królestwu; z dnia 19 lipca 2011 r. w sprawie UJ przeciwko Węgrom; z dnia 11 stycznia 2022 r. w sprawie Freitas Rangel przeciwko Portugalii). Niemniej należy przypomnieć, że Europejski Trybunał Praw Człowieka dokonuje oceny proporcjonalności ingerencji na podstawie tych samych kryteriów zarówno w przypadku osoby prawnej, jak i w przypadku osoby fizycznej (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 5 grudnia 2017 r. w sprawie Frisk i Jensen przeciwko Danii).

Jeśli chodzi o proporcjonalny charakter sankcji, każde bezzasadne ograniczenie wolności wypowiedzi niesie ze sobą ryzyko ograniczenia lub blokady relacji medialnych w analogicznych sprawach w przyszłości. Istotny jest sam fakt wydania wyroku zasądzającego, nawet jeżeli wyrok ten zapadł wyłącznie w sprawie cywilnej, a wymierzona sankcja ma marginalny charakter (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 10 listopada 2015 r. w sprawie Couderc i Hachette Filipacchi associés przeciwko Francji; a także z dnia 25 lutego 2016 r. w sprawie Société de conception de presse et d’édition przeciwko Francji).

Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, należy zachować największą ostrożność w sytuacjach, gdy podjęte środki lub zasądzone sankcje mogą zniechęcić prasę do uczestnictwa w debacie dotyczącej spraw budzących uzasadnione powszechne zainteresowanie, a tym samym – wywrzeć skutek odstraszający od korzystania z wolności prasy w przypadku takich spraw (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 20 maja 1999 r. w sprawie Bladet Tromsø i Stensaas przeciwko Norwegii; a także z dnia 17 grudnia 2004 r w sprawie Cumpănă i Mazăre przeciwko Rumunii).

Kwota zadośćuczynienia o nieprzewidywalnej wysokości lub kwota wygórowana w stosunku do kwot zasądzanych w porównywalnych sprawach o zniesławienie mogą wywrzeć skutek odstraszający od korzystania z wolności prasy [zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 7 grudnia 2010 r. w sprawie Público – Comunicação Social, S.A. i in. przeciwko Portugalii; a także z dnia 15 czerwca 2017 r. w sprawie Independent Newspapers (Ireland) Limited przeciwko Irlandii). Jest tak co do zasady w przypadku, gdy wyrok przyznaje stronie poszkodowanej odszkodowanie lub zadośćuczynienie przewyższające rzeczywiście poniesioną szkodę majątkową lub niemajątkową.

Taki skutek odstraszający może wynikać nawet z zasądzenia kwot relatywnie niskich w świetle standardów stosowanych w porównywalnych sprawach o zniesławienie. Jest tak zasadniczo w przypadkach, gdy zasądzone kwoty okazują się istotne w odniesieniu do środków, jakimi dysponuje strona, wobec której zapadł wyrok (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie Steel i Morris przeciwko Zjednoczonemu Królestwu), bez względu na to, czy chodzi o dziennikarza, czy o wydawcę prasowego.

Do celów oceny proporcjonalnego charakteru zasądzonego zadośćuczynienia należy brać pod uwagę również inne wymierzone sankcje, takie jak publikacja sprostowania czy oficjalne przeprosiny, a także koszty postępowania obciążające stronę, wobec której zapadł wyrok (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 11 grudnia 2012 r. w sprawie Ileana Constantinescu przeciwko Rumunii; z dnia 10 listopada 2015 r. w sprawie Couderc i Hachette Filipacchi associés przeciwko Francji; a także z dnia 27 czerwca 2017 r. w sprawie Ghiulfer Predescu przeciwko Rumunii).

Naruszenie art. 11 Karty jest objęte zakresem pojęcia porządku publicznego wezwanego państwa członkowskiego, a zatem stanowi podstawę odmowy stwierdzenia wykonalności.

Sąd odsyłający powinien ocenić – uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy, w tym nie tylko zasoby finansowe osób, od których zasądzono zadośćuczynienie, lecz również wagę przewinienia tych osób i rozmiar szkody, czy wykonanie tych orzeczeń skutkowałoby naruszeniem praw i wolności zapisanych w art. 11 Karty. W tym celu sąd ten powinien zweryfikować, czy zadośćuczynienie zasądzone wspomnianymi wyrokami jawi się jako oczywiście nieproporcjonalne w stosunku do rozpatrywanego naruszenia dobrego imienia, a tym samym może wywrzeć w wezwanym państwie członkowskim skutek odstraszający w odniesieniu do relacji medialnych dotyczących analogicznych spraw w przyszłości lub, ogólniej rzecz ujmując, w odniesieniu do korzystania z wolności prasy, o której mowa w art. 11 Karty.

Wyrok TSUE z dnia 4 października 2024 r., C-633/22

Standard: 84461 (pełna treść orzeczenia)