Wolność prasy w świetle art. 11 Karty praw podstawowych

Naruszenie art. 11 Karty jest objęte zakresem pojęcia porządku publicznego wezwanego państwa członkowskiego, a zatem stanowi podstawę odmowy stwierdzenia wykonalności.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 Karty każdy ma prawo do wolności wypowiedzi, które to prawo obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe.

W sprawach, które dotyczą dziennikarzy lub wydawców i środków przekazu, związanych z publikacją artykułu prasowego, wolność wypowiedzi i informacji jest szczególnie chroniona na mocy art. 11 ust. 2 Karty, który stanowi, że należy szanować wolność i pluralizm mediów.

Prawa i wolności zapisane w art. 11 Karty nie stanowią prerogatyw o charakterze absolutnym, lecz należy je rozważać z uwzględnieniem ich funkcji społecznej (zob. podobnie wyrok z dnia 6 października 2020 r., La Quadrature du Net i in., C-511/18, C-512/18 i C-520/18).

Jak wynika z art. 52 ust. 1 Karty, akt ten dopuszcza ograniczenia w korzystaniu z tych praw i wolności, o ile ograniczenia te są przewidziane ustawą, szanują istotę tych praw i wolności oraz – z poszanowaniem zasady proporcjonalności – są konieczne i rzeczywiście odpowiadają celom interesu ogólnego uznawanym przez Unię lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób.  W tym względzie należy przypomnieć, że art. 11 Karty stanowi jeden z istotnych fundamentów pluralistycznego i demokratycznego społeczeństwa, należący do wartości, na jakich zgodnie z art. 2 TUE opiera się Unia (zob. podobnie wyroki: z dnia 21 grudnia 2016 r., Tele2 Sverige i Watson i in., C-203/15 i C-698/15; a także z dnia 23 kwietnia 2020 r., Associazione Avvocatura per i diritti LGBTI, C-507/18). W tym kontekście ingerencje w prawa i wolności gwarantowane na mocy omawianego art. 11 powinny być zatem ograniczone do tego, co jest ściśle konieczne (zob. podobnie wyrok z dnia 6 marca 2001 r., Connolly/Komisja, C-274/99).

Jest tak szczególnie w przypadku ingerencji dotyczących dziennikarzy, a także wydawców i środków przekazu, ze względu na znaczenie prasy w demokratycznym społeczeństwie i w państwie prawa (zob. podobnie wyroki: z dnia 1 grudnia 2011 r., Painer, C-145/10; z dnia 29 lipca 2019 r., Spiegel Online, C-516/17).

Zgodnie z art. 52 ust. 3 Karty zawarte w niej prawa mają takie samo znaczenie i taki sam zakres jak odpowiadające im prawa zagwarantowane w EKPC, co jednakże nie stoi na przeszkodzie temu, aby prawo Unii przyznawało szerszą ochronę [wyrok z dnia 22 czerwca 2023 r., K.B. i F.S., C-660/21].

W celu dokonania wykładni art. 11 Karty Trybunał powinien zatem brać pod uwagę, jako minimalny próg ochrony, prawa zapisane w będącym odpowiednikiem tego postanowienia art. 10 EKPC, tak jak zostały one zinterpretowane w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka [zob. podobnie wyroki: z dnia 15 marca 2022 r., Autorité des marchés financiers, C-302/20; z dnia 12 stycznia 2023 r., Migracijos departamentas, C-280/21].

Z utrwalonego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika, że wyjątki od zasady wolności wypowiedzi wymagają wykładni ścisłej oraz że art. 10 ust. 2 EKPC pozostawia mało miejsca na ograniczenia wolności wypowiedzi w ramach debaty politycznej oraz w sprawach budzących powszechne zainteresowanie.

Powszechne zainteresowanie łączy się ze sprawami, które mogą budzić uprawnione zainteresowanie społeczeństwa, zwracać jego uwagę lub poważnie absorbować, zwłaszcza gdy wpływają na dobro obywateli albo na życie społeczności. 

Europejski Trybunał Praw Człowieka wskazuje na zasadniczą rolę, jaką w demokratycznym społeczeństwie odgrywa prasa, co sprawia, że przysługujące jej gwarancje mają szczególne znaczenie. 

Chociaż prasa nie powinna przekraczać pewnych granic, związanych w szczególności z ochroną dobrego imienia i praw innych osób, to jej zadaniem jest jednakże przekazywanie, z poszanowaniem jej obowiązków i odpowiedzialności, informacji i opinii o wszystkich sprawach budzących powszechne zainteresowanie. W przeciwnym razie prasa nie mogłaby odgrywać swojej niezbędnej publicznej roli strażniczej (watchdog). 

Przy ustalaniu, jak wymaga tego art. 10 ust. 2 EKPC, czy rozpatrywana ingerencja jest proporcjonalna do realizowanego uzasadnionego celu, należy przywiązywać dużą wagę do tego, że zapewnienie i utrzymanie wolności prasy leży w interesie demokratycznego społeczeństwa (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 23 września 1994 r. w sprawie Jersild przeciwko Danii; z dnia 21 stycznia 1999 r. w sprawie Fressoz i Roire przeciwko Francji; a także z dnia 16 czerwca 2015 r. w sprawie Delfi AS przeciwko Estonii).

Zasady te mają zastosowanie nie tylko do dziennikarzy, lecz również do wydawców prasy, którzy w pełni korzystają z wolności wypowiedzi oraz dzielą obowiązki i odpowiedzialność, o których mowa w art. 10 ust. 2 EKPC (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 15 stycznia 2009 r. w sprawie Orban i in. przeciwko Francji).

Naruszenie art. 11 Karty jest objęte zakresem pojęcia porządku publicznego wezwanego państwa członkowskiego, a zatem stanowi podstawę odmowy stwierdzenia wykonalności.

Sąd odsyłający powinien ocenić – uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy, w tym nie tylko zasoby finansowe osób, od których zasądzono zadośćuczynienie, lecz również wagę przewinienia tych osób i rozmiar szkody, czy wykonanie tych orzeczeń skutkowałoby naruszeniem praw i wolności zapisanych w art. 11 Karty. W tym celu sąd ten powinien zweryfikować, czy zadośćuczynienie zasądzone wspomnianymi wyrokami jawi się jako oczywiście nieproporcjonalne w stosunku do rozpatrywanego naruszenia dobrego imienia, a tym samym może wywrzeć w wezwanym państwie członkowskim skutek odstraszający w odniesieniu do relacji medialnych dotyczących analogicznych spraw w przyszłości lub, ogólniej rzecz ujmując, w odniesieniu do korzystania z wolności prasy, o której mowa w art. 11 Karty.

Wyrok TSUE z dnia 4 października 2024 r., C-633/22

Standard: 84460 (pełna treść orzeczenia)