Informacje o powodach zatrzymania lub aresztowania, w tym o zarzucanym czynie zabronionym (art. 6 ust. 2 D. 2012/13)

Art. 6 ust. 2, stanowi, że państwa członkowskie zapewniają, aby osoby podejrzane lub oskarżone, które zostały zatrzymane lub aresztowane, otrzymały informacje o powodach ich zatrzymania lub aresztowania, w tym o czynie zabronionym, o którego popełnienie są podejrzane lub oskarżone. Przepis ten nie zawiera zatem żadnej wskazówki co do momentu, w którym należy podać powody osadzenia w areszcie.

Na potrzeby interpretacji art. 6 ust. 2 dyrektywy 2012/13 należy wziąć pod uwagę nie tylko brzmienie tego przepisu, ale także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi [wyrok z dnia 2 marca 2023 r., Staatsanwaltschaft Graz, C-16/22)

Art. 6 ust. 1 dyrektywy 2012/13 przewiduje w zdaniu pierwszym, że na państwach członkowskich ciąży obowiązek informowania osób podejrzanych lub oskarżonych o czynie zabronionym, o którego popełnienie są one podejrzane lub oskarżone. Informacje te przekazuje się „niezwłocznie” i w sposób na tyle szczegółowy, na ile jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania oraz skutecznego wykonywania prawa do obrony.  W tym względzie z motywu 28 dyrektywy wynika, że informacje na temat czynu zabronionego, o którego popełnienie dane osoby są podejrzane lub oskarżone, powinny one uzyskać „niezwłocznie”, a najpóźniej przed ich pierwszym oficjalnym przesłuchaniem przez policję lub inny właściwy organ.

Art. 6 ust. 1 dyrektywy 2012/13 ustanawia ogólny obowiązek informowania o czynie zabronionym, uzupełniony przez dodatkowy obowiązek informacyjny, przewidziany w art. 6 ust. 2 tej dyrektywy, w przypadku gdy osoba podejrzana lub oskarżona została zatrzymana lub aresztowana, i dotyczący powodów jej zatrzymania lub aresztowania. Związek między tymi dwoma przepisami pozwala stwierdzić, że przewidziany w art. 6 ust. 1 tego rozporządzenia wymóg czasowy, zgodnie z którym podejrzany lub oskarżony powinien zostać poinformowany „niezwłocznie” o czynie zabronionym, o którego popełnienie jest podejrzany lub oskarżony, ma również zastosowanie w przypadku zatrzymania lub aresztowania w rozumieniu art. 6 ust. 2.

W przypadku gdy osoby podejrzane lub oskarżone są zatrzymane lub aresztowane, cel polegający na zapewnieniu rzetelności postępowania i umożliwieniu skutecznego wykonywania prawa do obrony wymaga ponadto, jak wynika z motywu 22 dyrektywy 2012/13, aby osoby te miały możliwość skutecznego zakwestionowania zgodności z prawem ich zatrzymania lub aresztowania, uzyskania oceny zasadności decyzji o aresztowaniu lub wystąpienia o tymczasowe zwolnienie, jeżeli – i w zakresie, w jakim – prawo do takiego zwolnienia istnieje w danym państwie członkowskim. W tym celu osoby te muszą niezwłocznie poznać powody ich zatrzymania lub aresztowania. Z tego powodu art. 6 ust. 2 dyrektywy 2012/13 przewiduje poinformowanie o tych powodach, a art. 7 ust. 1 tej dyrektywy wymaga udostępnienia osobie zatrzymanej lub aresztowanej lub jej obrońcy dokumentów, które są istotne dla skutecznego zakwestionowania zgodności z prawem tego zatrzymania lub aresztowania.

Dyrektywa 2012/13 nie reguluje szczegółowych zasad przekazywania podejrzanemu lub oskarżonemu informacji, o których mowa w art. 6. Jednakże zasady te nie mogą naruszać celu, o którym mowa w tym artykule [zob. podobnie wyrok z dnia 23 listopada 2021 r., C-564/19, w szczególności celu leżącego u podstaw ust. 2 tego artykułu.

Z powyższego wynika, że pod warunkiem zagwarantowania celu, któremu służy art. 6 ust. 2 dyrektywy 2012/13, informacje dotyczące podstaw zatrzymania lub aresztowania osób podejrzanych lub oskarżonych, w tym dotyczące czynu zabronionego, o którego popełnienie są one podejrzane lub oskarżone, mogą zostać im przekazane w dokumentach innych niż nakaz osadzenia w areszcie.

Informacje, o których mowa w art. 6 ust. 2 dyrektywy 2012/13, należy niezwłocznie przekazać osobom zatrzymanym lub aresztowanym, aby osiągnąć cel tego przepisu. Wynika z tego, że osoby te należy poinformować o powodach ich zatrzymania lub aresztowania jak najszybciej, czyli w chwili pozbawienia wolności lub w krótkim terminie po jego rozpoczęciu.

W związku z tym ważne jest, aby nakaz osadzenia w areszcie lub dokumenty inne niż ten nakaz, zawierające niezbędne informacje o podstawach zatrzymania lub aresztowania, zostały jak najszybciej przekazane osobom zatrzymanym lub aresztowanym. Dokładny moment tego przekazania może jednak zostać określony zależnie od konkretnych okoliczności związanych z pozbawieniem wolności.

Taka wykładnia art. 6 ust. 2 dyrektywy 2012/13 znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącym art. 5 EKPC, wyraźnie wspomnianego w motywie 14 dyrektywy 2012/13. Trybunał ten orzekł bowiem, że osoba uprawniona do wniesienia środka odwoławczego w celu uzyskania szybkiego orzeczenia o zgodności z prawem jej zatrzymania nie może skutecznie skorzystać z tego uprawnienia, jeżeli nie uzyska w jak najkrótszym terminie i w wystarczającym zakresie informacji o powodach pozbawienia jej wolności (wyrok ETPC z dnia 12 kwietnia 2005 r. w sprawie Chamaïev i in. przeciwko Gruzji i Rosji). Ponadto sąd ten orzekł, że art. 5 EKPC ustanawia w ust. 2 elementarną gwarancję, zgodnie z którą każda osoba zatrzymana powinna znać powody tego zatrzymania. Jako część systemu ochrony oferowanego przez ten artykuł jego ust. 2 zobowiązuje do wskazania takiej osobie, w prostym i przystępnym dla niej języku, prawnych i faktycznych powodów pozbawienia wolności, tak aby mogła ona zakwestionować jego zgodność z prawem przed sądem na podstawie ust. 4 tego artykułu. Osoba ta powinna uzyskać te informacje „w jak najkrótszym terminie”, ale urzędnicy, którzy pozbawiają ją wolności, mogą nie dostarczać jej tych informacji w całości natychmiast. W celu ustalenia, czy otrzymane przez nią informacje są wystarczające i uzyskane dostatecznie wcześnie, należy wziąć pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy (wyrok ETPC z dnia 15 grudnia 2016 r. w sprawie Khlaifia i in. przeciwko Włochom).

Kryterium jakościowe przewidziane w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2012/13, zgodnie z którym informacje należy przekazać „w sposób wystarczająco szczegółowy”, powinno mieć również zastosowanie w przypadku zatrzymania lub aresztowania w rozumieniu art. 6 ust. 2.

W motywie 28 dyrektywy uściślono w tym względzie, że opis faktów odnoszących się do czynu zabronionego, o którego popełnienie osoby są podejrzane lub oskarżone, w tym również – jeżeli są znane – czas i miejsce, oraz możliwa kwalifikacja prawna zarzucanego przestępstwa, powinny zostać podane w sposób wystarczająco szczegółowy, z uwzględnieniem etapu postępowania karnego, na którym ten opis jest podawany, aby zagwarantować rzetelność postępowania i umożliwić skuteczne wykonywanie prawa do obrony. A zatem, aby zagwarantować cel, któremu służy art. 6 ust. 2 dyrektywy 2012/13, należy przekazać osobie aresztowanej wszelkie informacje niezbędne do tego, by mogła ona skutecznie zakwestionować zgodność z prawem jej aresztowania.

W szczególności, po pierwsze, należy jej przekazać opis istotnych faktów znanych właściwym organom i dotyczących przestępstwa, o którego popełnienie dana osoba jest podejrzana lub oskarżona. Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 58 opinii, opis ten powinien zawierać, oprócz czasu i miejsca czynu, charakter udziału danej osoby w tym przestępstwie.

Po drugie, konieczne jest również zawarcie w tym powiadomieniu tymczasowo przyjętej przez właściwe organy kwalifikacji prawnej przestępstwa, o którego popełnienie zainteresowana osoba jest podejrzana lub oskarżona, ponieważ taka kwalifikacja umożliwia tej osobie lub jej obrońcy lepsze zrozumienie powodów aresztowania i, w stosownym przypadku, skuteczne zakwestionowanie przed właściwym sądem jego zgodności z prawem.

Jak wynika z motywu 28 dyrektywy 2012/13 – stopień szczegółowości informacji, o których mowa w dwóch poprzednich punktach, powinien zostać dostosowany do etapu postępowania karnego, tak aby nie zaszkodzić postępom w toczącym się dochodzeniu, zapewniając jednocześnie osobie zatrzymanej lub aresztowanej dostęp do informacji wystarczających do zrozumienia powodów zatrzymania lub aresztowania oraz, w stosownych przypadkach, skutecznego zakwestionowania jego zgodności z prawem.

Przedstawiona w ten sposób wykładnia art. 6 ust. 2 dyrektywy 2012/13 znajduje potwierdzenie w przytoczonym w pkt 55 i 56 niniejszego wyroku orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącymart. 5 EKPC, ponieważ wymaga ona, by powody zatrzymania lub aresztowania zostały podane w wystarczającym stopniu (wyrok ETPC z dnia 12 kwietnia 2005 r. w sprawie Chamaïev i in. przeciwko Gruzji i Rosji) i zawierały prawne i faktyczne powody pozbawienia jej wolności, tak aby mogła ona zakwestionować jego zgodność z prawem przed sądem na podstawie ust. 4 tego art. 5 (wyrok ETPC z dnia 15 grudnia 2016 r. w sprawie Khlaifia i in. przeciwko Włochom).

Europejski Trybunał Praw Człowieka uważa ponadto, że w kontekście art. 5 ust. 1 lit. c) EKPC uzasadnienie orzeczenia nakazującego osadzenie w areszcie stanowi istotny element przy ustalaniu, czy aresztowanie danej osoby należy uznać za arbitralne. I tak w kontekście pierwszej części tego postanowienia, która pozwala na zgodne z prawem aresztowanie osoby, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przez nią czynu zagrożonego karą, sąd ten uznał całkowity brak uzasadnienia orzeczeń sądowych zezwalających na aresztowanie przez dłuższy okres za niezgodny z zasadą ochrony przed arbitralnością ustanowioną w tym art. 5 ust. 1. Orzekł on natomiast, że tymczasowego aresztowania skarżącego nie można uznać za arbitralne, jeżeli właściwy sąd wskazał określone powody uzasadniające pozostawienie zainteresowanego w areszcie, chyba że wskazane powody są skrajnie lakonicznie i nie zawierają żadnego odniesienia do przepisów prawnych zdatnych do uzasadnienia spornego aresztowania (wyrok ETPC z dnia 22 października 2018 r. w sprawie S., V. i A. przeciwko Danii).

Art. 5 ust. 2 EKPC nie nakłada na właściwe organy obowiązku podania zainteresowanemu podczas jego zatrzymania pełnego wykazu wszystkich wysuwanych przeciwko niemu zarzutów (wyrok ETPC z dnia 19 kwietnia 2011 r. w sprawie Gasiņš przeciwko Łotwie).

Do sądu krajowego należy jednak zbadanie, czy informacje udzielone w każdym konkretnym przypadku są wystarczająco kompletne.

Z powyższych rozważań wynika, że art. 6 ust. 2 dyrektywy 2012/13 wymaga on, by powody osadzenia w areszcie osób podejrzanych lub oskarżonych o popełnienie przestępstwa obejmowały wszystkie informacje niezbędne do umożliwienia im skutecznego zakwestionowania zgodności z prawem ich aresztowania. Uwzględniając etap postępowania karnego, tak aby nie zaszkodzić postępom toczącego się dochodzenia, informacje te powinny zawierać opis istotnych faktów znanych właściwym organom, do których należą znany czas i miejsce popełnienia czynu, charakter konkretnego udziału tych osób w zarzucanym przestępstwie oraz tymczasowo przyjęta kwalifikacja prawna.

Wyrok TSUE z dnia 25 maja 2023 r., C-608/21

Standard: 84425 (pełna treść orzeczenia)