Skutki naruszenia prawa do tłumaczenia (art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 D. 2010/64)

Art. 2 ust. 5 i art. 3 ust. 5 dyrektywy 2010/64 zobowiązują państwa członkowskie do zapewnienia, aby zgodnie z procedurami określonymi w prawie krajowym podejrzani lub oskarżeni mieli prawo do zakwestionowania decyzji stwierdzającej brak potrzeby tłumaczenia ustnego lub pisemnego.

Jednakże ani wspomniana dyrektywa, ani dyrektywa 2012/13 nie precyzują konsekwencji, jakie powinny wynikać z naruszenia przewidzianych w nich praw, w szczególności w przypadku takim jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, gdy zainteresowana osoba nie została poinformowana ani o istnieniu rzeczonej decyzji, ani o przysługującym jej prawie do skorzystania z pomocy tłumacza ustnego i tłumaczenia pisemnego określonych dokumentów, ani nawet o sporządzeniu niektórych spośród nich.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w braku stosownych uregulowań unijnych w tej dziedzinie sposoby realizacji praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, są kwestią wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich – zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państw członkowskich. Niemniej jednak sposoby te nie mogą być mniej korzystne od rozwiązań dotyczących podobnych sytuacji o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) ani zorganizowane w taki sposób, by czyniły wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo Unii nadmiernie utrudnionym lub praktycznie niemożliwym (zasada skuteczności) (zob. podobnie wyrok z dnia 10 czerwca 2021 r., BNP Paribas Personal Finance, od C-776/19 do C-782/19).

O ile dyrektywy 2010/64 i 2012/13 nie regulują sposobów realizacji praw, które ustanawiają, to sposoby te nie mogą zagrozić celowi, do którego dążą wspomniane dyrektywy, polegającemu na zagwarantowaniu rzetelności postępowania karnego i poszanowania prawa do obrony podejrzanych lub oskarżonych w tym postępowaniu (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 października 2015 r., Covaci, C-216/14; a także z dnia 22 marca 2017 r., Tranca i in., C-124/16, C-188/16 i C-213/16).

Nałożony na organy krajowe w art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13 obowiązek informowania osób podejrzanych i oskarżonych o ich prawie do tłumaczenia ustnego i pisemnego, wynikającym z art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, ma zasadnicze znaczenie dla skutecznego zagwarantowania tych praw, a tym samym dla zgodności z art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty. Wobec braku powyższych informacji dana osoba nie byłaby bowiem w stanie powziąć wiadomości o istnieniu i zakresie wspomnianych praw ani domagać się ich poszanowania, co w konsekwencji uniemożliwiłoby jej pełne korzystanie z prawa do obrony i do rzetelnego procesu sądowego.

A zatem wymaganie od osoby, w stosunku do której jest prowadzone postępowanie karne w języku, w którym nie mówi lub którego nie rozumie, aby w określonym terminie prekluzyjnym powołała się na fakt, że nie została poinformowana o przysługującym jej prawie do tłumaczenia ustnego i pisemnego, przewidzianych odpowiednio w art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, a także w art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, skutkowałoby pozbawieniem treści prawa do informacji, zagwarantowanego w art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13 i tym samym podważyłoby prawa tej osoby do rzetelnego procesu sądowego oraz do poszanowania prawa do obrony, wynikające odpowiednio z art. 47 i 48 ust. 2 Karty. W przypadku bowiem braku poinformowania zainteresowana osoba nie byłaby świadoma, że jej prawo do informacji zostało naruszone, i w związku z tym nie mogłaby powołać się na to naruszenie.

Taki wniosek jest słuszny z tego samego powodu w odniesieniu do prawa do tłumaczenia ustnego i prawa do tłumaczenia pisemnego przewidzianych odpowiednio w art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, gdy zainteresowana osoba nie została poinformowana o istnieniu i zakresie tych praw.

 A zatem zasada skuteczności zostałaby naruszona, gdyby termin, od którego zachowania krajowy przepis proceduralny uzależnia możliwość powołania się na naruszenie praw wynikających z art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, jak również z art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13, rozpoczął swój bieg, zanim dana osoba zostanie poinformowana w języku, w którym mówi lub który rozumie, z jednej strony o istnieniu i zakresie swojego prawa do tłumaczenia ustnego i pisemnego, a z drugiej strony o istnieniu i treści danego istotnego dokumentu oraz o skutkach, jakie on wywołuje (zob. analogicznie wyrok z dnia 15 października 2015 r., Covaci, C-216/14).

Do sądu krajowego należy ustalenie, czy jest w stanie dokonać takiej wykładni przepisów krajowych, która pozwoli na zagwarantowanie wykonywania prawa do obrony w ramach rzetelnego procesu. Gdyby sąd odsyłający stwierdził, że taka wykładnia przepisów krajowych rozpatrywanych w postępowaniu głównym nie jest możliwa, należy przypomnieć, że zasada pierwszeństwa wymaga od sądu krajowego, do którego kompetencji należy stosowanie przepisów prawa Unii, by – w razie niemożności dokonania wykładni uregulowania krajowego w sposób zgodny z wymogami określonymi w prawie Unii – zapewnił pełną skuteczność wymogów tego prawa w zawisłym przed nim sporze, w razie konieczności odstępując z własnej inicjatywy od stosowania wszelkich przepisów lub praktyk krajowych, także późniejszych, które są niezgodne z przepisem prawa Unii mającym bezpośrednią skuteczność, bez konieczności zwracania się o wcześniejsze uchylenie tego przepisu krajowego lub praktyki krajowej lub oczekiwania na ich uchylenie w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie ustrojowym [wyrok z dnia 8 marca 2022 r., Bezirkshauptmannschaft Hartberg-Fürstenfeld, C-205/20).

W świetle powyższego odpowiedź na pytanie prejudycjalne powinna brzmieć następująco: artykuł 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2010/64, a także art. 3 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2012/13, w świetle art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty oraz zasady skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym naruszenie praw określonych w przywołanych przepisach tych dyrektyw powinno zostać podniesione przez osobę, której te prawa przysługują, w określonym terminie prekluzyjnym, jeżeli bieg tego terminu rozpoczyna się, zanim dana osoba zostanie poinformowana w języku, w którym mówi lub który rozumie, po pierwsze, o istnieniu i zakresie przysługującego jej prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego, a po drugie, o istnieniu i treści danego istotnego dokumentu oraz o wywoływanych przez niego skutkach.

Wyrok TSUE z dnia 1 sierpnia 2022 r., C-242/22

Standard: 84342 (pełna treść orzeczenia)