Wymóg skutecznego środka naprawczego w państwie członkowskim w przypadku naruszenia praw przysługujących dzieciom z mocy dyrektywy (art. 19 D. 2016/800)

Art. 19 dyrektywy 2016/800 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które w ramach postępowania karnego nie zezwala na uznanie przez sąd za niedopuszczalne dowodów obciążających z wyjaśnień złożonych przez dziecko w toku przesłuchania prowadzonego przez policję z naruszeniem przewidzianego w art. 6 dyrektywy 2016/800 prawa dostępu do adwokata, pod warunkiem jednak, że w ramach postępowania karnego sąd ten jest w stanie, po pierwsze, sprawdzić, czy prawo to, interpretowane w świetle art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty, było przestrzegane, a po drugie, wyciągnąć wszelkie konsekwencje wynikające z tego naruszenia, w szczególności w odniesieniu do wartości dowodowej dowodów uzyskanych w tych okolicznościach.

Na podstawie art. 19 dyrektywy 2016/800 dzieci będące podejrzanymi lub oskarżonymi muszą mieć możliwość skutecznego zakwestionowania naruszenia tych praw, które obejmują, jak wynika z odpowiedzi udzielonych na pytania od pierwszego do dziesiątego, prawa zagwarantowane w art. 4–6 dyrektywy 2016/800.

Art. 19 dyrektywy nie reguluje jenak ewentualnych konsekwencji, jakie sąd rozpoznający sprawę co do istoty, w braku takiego zakwestionowania, powinien wyciągnąć z tego naruszenia w odniesieniu do dopuszczalności dowodów uzyskanych z pogwałceniem praw przyznanych przez wspomnianą dyrektywę. To samo dotyczy dyrektywy 2012/13, do której odsyła art. 4 dyrektywy 2016/800, oraz dyrektywy 2013/48, do której odsyła art. 6 dyrektywy 2016/800, zawierających przepisy analogiczne do przepisów art. 19 dyrektywy 2016/800.

Jest prawdą, że art. 12 ust. 2 dyrektywy 2013/48 przewiduje, że państwa członkowskie zapewniają, aby przy ocenie wyjaśnień złożonych przez podejrzanych lub oskarżonych lub dowodów uzyskanych z naruszeniem ich prawa dostępu do adwokata lub w przypadkach, gdy zezwolono na odstępstwo od tego prawa, szanowane były prawo do obrony i rzetelnego postępowania. Artykuł 10 ust. 2 dyrektywy 2016/343 zawiera podobny przepis w odniesieniu do oświadczeń i dowodów uzyskanych z naruszeniem prawa do nieskładania wyjaśnień lub prawa do nieobciążania samego siebie. Jednakże owe przepisy dyrektyw nie mają na celu uregulowania krajowych przepisów i systemów dotyczących dopuszczalności dowodów, ponieważ jak wynika z samego ich brzmienia, mają one zastosowanie „bez uszczerbku” dla tych przepisów i systemów krajowych.

 Wynika stąd, że w obecnym stanie prawa Unii wyłącznie do prawa krajowego należy co do zasady określenie przepisów dotyczących dopuszczalności, w ramach postępowania karnego, dowodów uzyskanych z naruszeniem praw przyznanych przez dyrektywę 2016/800 [wyrok z dnia 30 kwietnia 2024 r., M.N. (EncroChat), C-670/22].

W braku uregulowań Unii w danej dziedzinie do wewnętrznego porządku prawnego każdego państwa członkowskiego należy bowiem, zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej, określenie zasad proceduralnych dotyczących środków prawnych mających na celu zapewnienie ochrony uprawnień podmiotów prawa wynikających z prawa Unii, pod warunkiem jednak, że nie są one mniej korzystne niż przepisy regulujące podobne sytuacje podlegające prawu wewnętrznemu (zasada równoważności) i że nie czynią one w praktyce niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym wykonywania uprawnień wynikających z prawa Unii (zasada skuteczności) [wyrok z dnia 30 kwietnia 2024 r., M.N. (EncroChat), C-670/22].

Krajowe przepisy dotyczące dopuszczalności i wykorzystywania informacji i dowodów mają na celu, zgodnie z wyborem dokonanym w prawie krajowym, uniknięcie sytuacji, w której informacje i dowody uzyskane w sposób niezgodny z prawem wyrządzałyby nienależnie szkodę osobie podejrzanej o popełnienie przestępstw. Tymczasem cel ten można zgodnie z prawem krajowym osiągnąć nie tylko poprzez zakaz wykorzystywania takich informacji i dowodów, lecz również poprzez krajowe przepisy i praktyki regulujące ocenę i wyważenie informacji i dowodów, a nawet poprzez uwzględnienie ich bezprawnego charakteru w ramach ustalania kary [wyrok z dnia 2 marca 2021 r., Prokuratuur (Warunki dostępu do danych dotyczących łączności elektronicznej), C-746/18].

Konieczność wykluczenia informacji i dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów prawa Unii należy oceniać w szczególności w świetle zagrożenia, jakie dopuszczalność takich informacji i dowodów stwarza dla poszanowania zasady kontradyktoryjności, a tym samym prawa do rzetelnego procesu [wyrok z dnia 2 marca 2021 r., Prokuratuur (Warunki dostępu do danych dotyczących łączności elektronicznej), C-746/18].

Prawo do informacji przewidziane w art. 4 dyrektywy 2016/800 i prawo dostępu do adwokata przewidziane w art. 6 tej dyrektywy konkretyzują prawa podstawowe do rzetelnego procesu i do poszanowania prawa do obrony, ustanowione w szczególności w art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty [zob. analogicznie wyrok z dnia 1 sierpnia 2022 r., TL (Nieobecność tłumacza ustnego i brak tłumaczenia pisemnego), C-242/22].

Wynika stąd, że prawo Unii nie nakłada na państwa członkowskie obowiązku ustanowienia możliwości uznania przez sąd za niedopuszczalne dowodów obciążających z wyjaśnień złożonych przez dziecko w toku przesłuchania prowadzonego przez policję z naruszeniem praw przewidzianych w dyrektywie 2016/800, pod warunkiem jednak, że w ramach postępowania karnego sąd ten jest w stanie, po pierwsze, sprawdzić, czy prawa te, interpretowane w świetle art. 47 i art. 48 ust. 2 Karty, były przestrzegane, a po drugie, wyciągnąć wszelkie konsekwencje wynikające z tego naruszenia, w szczególności w odniesieniu do wartości dowodowej dowodów uzyskanych w tych okolicznościach.

Do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy właściwe przepisy krajowe są zgodne z wymogami wymienionymi w poprzednim punkcie niniejszego wyroku, a w stosownym przypadku dokonanie wykładni tych przepisów w możliwie najszerszym zakresie w sposób zgodny z prawem Unii, w celu zapewnienia jego pełnej skuteczności. W braku możliwości dokonania takiej wykładni powinien on, biorąc pod uwagę to, że art. 6 ust. 1–3 dyrektywy 2016/800 jest bezpośrednio skuteczny, pominąć z własnej inicjatywy przepisy krajowe, które okazałyby się z nim niezgodne.

Wyrok TSUE z dnia 5 września 2024 r., C-603/22

Standard: 84335 (pełna treść orzeczenia)