Kontrola przydziału spraw i zmiany składu sądu w postępowaniu odwoławczym; badanie z urzędu, czy sąd jest ustanowiony zgodne z ustawą (art. 55 § 4 p.u.s.p)

Niezgodne z wymogami wynikającymi z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE należy uznać ustawodawstwo krajowe, które uniemożliwia sądom odwoławczym kontrolę poszanowania przepisów krajowych dotyczących ponownego przydziału spraw w sądach lub zmiany składu sądu w celu ustalenia, czy skład sądu, który orzekał w pierwszej instancji, stanowi niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy, zakazując we wszelkich okolicznościach tym sądom odwoławczym stwierdzenia, w stosownym przypadku, nieważności postępowania w pierwszej instancji, jeżeli postępowanie to zostało zakończone wydaniem wyroku przez skład orzekający, któremu ponownie przydzielono sprawę lub który został zmieniony z naruszeniem tych przepisów.

W wyroku z dnia 5 czerwca 2023 r., Komisja/Polska, C-204/21 Trybunał orzekł już, że przepis prawa krajowego, który w sposób ogólny uniemożliwia taką kontrolę, a mianowicie art. 55 § 4 Prawa o ustroju sądów powszechnych, jest sprzeczny z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 Karty. Wynika stąd, że w sprawie w postępowaniu głównym sąd odsyłający powinien odstąpić od stosowania tego przepisu.

Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE wymaga istnienia sądu „ustanowionego uprzednio na mocy ustawy” w świetle nierozerwalnych więzi, jakie istnieją między dostępem do takiego sądu a gwarancjami niezawisłości i bezstronności sędziów (zob. podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2024 r., Hann-Invest i in., C-554/21, C-622/21 i C-727/21).

Odniesienie do „sądu ustanowionego na mocy ustawy” zawarte również w art. 47 akapit drugi Karty odzwierciedla w szczególności zasadę państwa prawnego i dotyczy nie tylko podstawy prawnej samego istnienia sądu, ale także składu orzekającego w każdej sprawie oraz wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością (zob. podobnie wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank, C-132/20).

Możliwość zbadania poszanowania tych gwarancji jest nieodzowna w kontekście zaufania, jakie sądy społeczeństwa demokratycznego powinny wzbudzać u jednostki. I tak Trybunał orzekł, że kontrola poszanowania wymogu, by każdy sąd, ze względu na swój skład, stanowił niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy, stanowi istotny wymóg proceduralny, którego należy bezwzględnie dochować [zob. podobnie wyroki: z dnia 1 lipca 2008 r., Chronopost i La Poste/UFEX i in., C-341/06 P i C-342/06; a także z dnia 8 maja 2024 r., Asociația „Forumul Judecătorilor din România”, C-53/23. Taka kontrola powinna zostać przeprowadzona z urzędu w ramach badania środka prawnego, jeżeli pojawia się w tym względzie poważna wątpliwość (zob. podobnie wyrok z dnia 26 marca 2020 r., Szczególna procedura kontroli orzeczenia Simpson/Rada i HG/Komisja, C-542/18 i C-543/18).

Skutecznej ochrony sądowej nie można zapewnić, gdy poszanowanie przepisów nadających sądowi przymiot „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy” nie może na wniosek strony lub, w sytuacji zaistnienia poważnej wątpliwości, z urzędu podlegać kontroli sądowej i ewentualnej sankcji w przypadku ich nieposzanowania, gdyż w przeciwnym razie ich ewentualne naruszenie nie wywoływałoby jakiegokolwiek związanego z tym skutku. W związku z tym, jeżeli państwo członkowskie ustanawia przepisy prawne dotyczące składu sądu orzekającego w każdej sprawie i ponownego przydziału spraw, art. 19 ust. 2 TUE w związku z art. 2 TUE i art. 47 Karty wymaga, by przestrzeganie tych norm mogło podlegać kontroli sądowej.

Wyrok TSUE z dnia 14 listopada 2024 r., C-197/23

Standard: 84210 (pełna treść orzeczenia)

Art. 55 § 4 p.u.s.p. narusza art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 karty praw podstawowych. 

Zasada pierwszeństwa prawa Unii zobowiązuje sąd krajowy, do którego należy w ramach jego kompetencji stosowanie przepisów prawa Unii, do zapewnienia pełnej skuteczności wymogów tego prawa w zawisłym przed nim sporze. W szczególności powinien on odstąpić od stosowania, z mocy własnych uprawnień, wszelkich uregulowań lub praktyk krajowych, także późniejszych, które są sprzeczne z bezpośrednio skutecznym przepisem prawa Unii, bez konieczności żądania uprzedniego zniesienia tych uregulowań lub praktyk w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym ani bez konieczności oczekiwania na takie uchylenie 

Wyrok TSUE z dnia 5 czerwca 2023 r., C-204/21

Standard: 84209 (pełna treść orzeczenia)