Kontrola przydziału spraw i zmiany składu sądu w postępowaniu odwoławczym; badanie z urzędu, czy sąd jest ustanowiony zgodne z ustawą (art. 55 § 4 p.u.s.p)

Zasady przydzielania i ponownego przydziału spraw wchodzą w zakres pojęcia sądu „ustanowionego ustawą”, ponieważ nie tylko obejmuje ono podstawę prawną samego istnienia sądu, lecz również wymaga poszanowania składu orzekającego w każdej sprawie oraz istnienia wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością.

Wykonywanie funkcji sędziego musi być chronione nie tylko przed wszelkimi bezpośrednimi wpływami w formie instrukcji, ale także przed bardziej pośrednimi formami wpływu, które mogą wpływać na orzeczenia sądowe [zob. podobnie wyroki: z dnia 11 lipca 2024 r., Hann-Invest i in., C‑554/21, C‑622/21 i C‑727/21; a także z dnia 14 listopada 2024 r., S. (Zmiana składu sądu), C‑197/23].

Powyższe gwarancje niezawisłości i bezstronności wymagają istnienia zasad, w szczególności co do składu danego organu, pozwalających wykluczyć, w przekonaniu jednostek, wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych oraz neutralności względem ścierających się przed nim interesów (wyrok z dnia 11 lipca 2024 r., Hann-Invest i in., C‑554/21, C‑622/21 i C‑727/21).

Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE wymaga również istnienia sądu „ustanowionego uprzednio na mocy ustawy” w świetle nierozerwalnych więzi, jakie istnieją między dostępem do takiego sądu a gwarancjami niezawisłości i bezstronności sędziów.

Odniesienie do „sądu ustanowionego na mocy ustawy” zawarte również w art. 47 akapit drugi Karty odzwierciedla w szczególności zasadę państwa prawnego i dotyczy nie tylko podstawy prawnej samego istnienia sądu, ale także składu orzekającego w każdej sprawie oraz wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością (zob. analogicznie wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank, C‑132/20). 

W konsekwencji art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE wymaga w tym zakresie także tego, by przepisy regulujące obsadzanie składów orzekających umożliwiały wykluczenie jakiejkolwiek nieuprawnionej ingerencji w proces podejmowania decyzji w danej sprawie osób spoza składu orzekającego rozpoznającego tę sprawę, przed którymi strony nie mogły przedstawić swoich argumentów (zob. podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2024 r., Hann-Invest i in., C‑554/21, C‑622/21 i C‑727/21).

Wyrok TSUE z dnia 6 marca 2025 r., C-647/21

Standard: 87703 (pełna treść orzeczenia)

Niezgodne z wymogami wynikającymi z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE należy uznać ustawodawstwo krajowe, które uniemożliwia sądom odwoławczym kontrolę poszanowania przepisów krajowych dotyczących ponownego przydziału spraw w sądach lub zmiany składu sądu w celu ustalenia, czy skład sądu, który orzekał w pierwszej instancji, stanowi niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy, zakazując we wszelkich okolicznościach tym sądom odwoławczym stwierdzenia, w stosownym przypadku, nieważności postępowania w pierwszej instancji, jeżeli postępowanie to zostało zakończone wydaniem wyroku przez skład orzekający, któremu ponownie przydzielono sprawę lub który został zmieniony z naruszeniem tych przepisów.

W wyroku z dnia 5 czerwca 2023 r., Komisja/Polska, C-204/21 Trybunał orzekł już, że przepis prawa krajowego, który w sposób ogólny uniemożliwia taką kontrolę, a mianowicie art. 55 § 4 Prawa o ustroju sądów powszechnych, jest sprzeczny z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 Karty. Wynika stąd, że w sprawie w postępowaniu głównym sąd odsyłający powinien odstąpić od stosowania tego przepisu.

Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE wymaga istnienia sądu „ustanowionego uprzednio na mocy ustawy” w świetle nierozerwalnych więzi, jakie istnieją między dostępem do takiego sądu a gwarancjami niezawisłości i bezstronności sędziów (zob. podobnie wyrok z dnia 11 lipca 2024 r., Hann-Invest i in., C-554/21, C-622/21 i C-727/21).

Odniesienie do „sądu ustanowionego na mocy ustawy” zawarte również w art. 47 akapit drugi Karty odzwierciedla w szczególności zasadę państwa prawnego i dotyczy nie tylko podstawy prawnej samego istnienia sądu, ale także składu orzekającego w każdej sprawie oraz wszelkich innych przepisów prawa krajowego, których nieprzestrzeganie sprawia, że udział jednego lub kilku sędziów w rozpoznawaniu sprawy jest obarczony nieprawidłowością (zob. podobnie wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank, C-132/20).

Możliwość zbadania poszanowania tych gwarancji jest nieodzowna w kontekście zaufania, jakie sądy społeczeństwa demokratycznego powinny wzbudzać u jednostki. I tak Trybunał orzekł, że kontrola poszanowania wymogu, by każdy sąd, ze względu na swój skład, stanowił niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy, stanowi istotny wymóg proceduralny, którego należy bezwzględnie dochować [zob. podobnie wyroki: z dnia 1 lipca 2008 r., Chronopost i La Poste/UFEX i in., C-341/06 P i C-342/06; a także z dnia 8 maja 2024 r., Asociația „Forumul Judecătorilor din România”, C-53/23. Taka kontrola powinna zostać przeprowadzona z urzędu w ramach badania środka prawnego, jeżeli pojawia się w tym względzie poważna wątpliwość (zob. podobnie wyrok z dnia 26 marca 2020 r., Szczególna procedura kontroli orzeczenia Simpson/Rada i HG/Komisja, C-542/18 i C-543/18).

Skutecznej ochrony sądowej nie można zapewnić, gdy poszanowanie przepisów nadających sądowi przymiot „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy” nie może na wniosek strony lub, w sytuacji zaistnienia poważnej wątpliwości, z urzędu podlegać kontroli sądowej i ewentualnej sankcji w przypadku ich nieposzanowania, gdyż w przeciwnym razie ich ewentualne naruszenie nie wywoływałoby jakiegokolwiek związanego z tym skutku. W związku z tym, jeżeli państwo członkowskie ustanawia przepisy prawne dotyczące składu sądu orzekającego w każdej sprawie i ponownego przydziału spraw, art. 19 ust. 2 TUE w związku z art. 2 TUE i art. 47 Karty wymaga, by przestrzeganie tych norm mogło podlegać kontroli sądowej.

Wyrok TSUE z dnia 14 listopada 2024 r., C-197/23

Standard: 84210 (pełna treść orzeczenia)