Nieuczciwe warunki dotyczące wcześniejszej wymagalności zapłaty całego długu w przypadku niewywiązywania się przez dłużnika z ciążących na nim zobowiązań (pkt 1 lit. g załącznika do dyrektywy 93/13)

Artykuł 3 ust. 1, art. 4 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, w związku z art. 7 i 38 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, należy interpretować w ten sposób, że: stoją one na przeszkodzie uregulowaniom krajowym, na mocy których kontrola sądowa nieuczciwego charakteru warunku dotyczącego wcześniejszej wymagalności zawartego w umowie kredytu konsumenckiego nie uwzględnia proporcjonalnego charakteru przyznanego przedsiębiorcy uprawnienia do skorzystania z prawa wynikającego z tego warunku, w świetle kryteriów związanych w szczególności z wagą naruszenia przez konsumenta jego zobowiązań umownych, takich jak kwota niezapłaconych rat w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i okresu obowiązywania umowy, a także z możliwością, iż stosowanie tego warunku prowadzi do tego, iż przedsiębiorca może przystąpić do odzyskania należnych kwot na podstawie tego warunku w drodze sprzedaży domu rodzinnego konsumenta z pominięciem wszelkich postępowań sądowych.

Do celów ustalenia, czy warunek umowy dotyczący wcześniejszej wymagalności kredytu hipotecznego powoduje znaczącą nierównowagę na niekorzyść konsumenta, zasadnicze znaczenie ma w szczególności kwestia, czy przysługujące przedsiębiorcy uprawnienie do uznania całego kredytu za wymagalny jest uzależnione od niewywiązania się przez konsumenta ze zobowiązania o zasadniczym dla danego stosunku umownego znaczeniu, czy uprawnienie takie przysługuje w przypadkach, w których takie niewywiązanie się ma charakter wystarczająco poważny w stosunku do kwoty kredytu i okresu, na który go udzielono, czy uprawnienie to stanowi odstępstwo od mających zastosowanie w tym zakresie przepisów prawa powszechnie obowiązującego na wypadek braku szczególnego uregulowania w umowie oraz czy prawo krajowe przewiduje odpowiednie i skuteczne środki umożliwiające konsumentowi, w odniesieniu do którego stosowany jest taki warunek umowy, usunięcie skutków tej wymagalności kredytu (zob. podobnie wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C-421/14).

Wynika stąd, że sąd krajowy powinien w szczególności zbadać proporcjonalny charakter przyznanego wierzycielowi uprawnienia wymagania na mocy tego warunku całej należnej kwoty w ramach dokonywania oceny jego ewentualnie nieuczciwego charakteru, co oznacza, że ma on uwzględnić w szczególności wagę naruszenia przez konsumenta jego zobowiązań umownych, w tym kwotę niezapłaconych rat w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i okresu obowiązywania umowy.

Kryteria wymienione w wyroku z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C-421/14 w celu dokonania oceny nieuczciwego charakteru warunku umowy dotyczącego wcześniejszej wymagalności z uwagi na niewywiązywanie się przez dłużnika przez określony czas z jego zobowiązań nie są ani kumulatywne czy alternatywne, ani wyczerpujące (zob. podobnie wyrok z dnia 8 grudnia 2022 r., Caisse régionale de Crédit mutuel de Loire‑Atlantique et du Centre Ouest, C-600/21).

Wynika stąd, że kontrola sądowa proporcjonalnego charakteru tego warunku powinna, w razie potrzeby, być dokonana w świetle dodatkowych kryteriów. Z uwagi zatem na skutki, jakie może wywołać warunek dotyczący wcześniejszej wymagalności zawarty w umowie kredytu konsumenckiego zabezpieczonego domem rodzinnym, takiej jak umowa będąca przedmiotem postępowania głównego, sąd krajowy przy dokonywaniu oceny nieuczciwego charakteru uprawnienia, jakie ten warunek przyznaje wierzycielowi, powinien uwzględnić – w swej analizie ewentualnej nierównowagi umownej wywołanej tym warunkiem – okoliczność, że jego stosowanie może w danym przypadku prowadzić do odzyskania przez wierzyciela kwot należnych na jego podstawie w drodze sprzedaży tego lokalu mieszkalnego z pominięciem wszelkich postępowań sądowych.

W ramach swojej oceny środków umożliwiających konsumentowi zapobieżenie skutkom wymagalności pełnej należnej kwoty z tytułu umowy kredytu sąd ten powinien uwzględnić konsekwencje, jakie wywołuje pozbawienie konsumenta i jego rodziny lokalu stanowiącego ich główne miejsce zamieszkania. Prawo do poszanowania domu jest prawem podstawowym zagwarantowanym w art. 7 karty, które sąd krajowy powinien uwzględnić przy stosowaniu dyrektywy 93/13. Trybunał podkreślił w tym względzie, jak istotne jest, aby sądowi temu przysługiwały środki tymczasowe skutkujące zawieszeniem lub zakończeniem niezgodnego z prawem postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, w sytuacji gdy zarządzenie takich środków jest konieczne do zapewnienia skuteczności ochrony założonej w dyrektywie 93/13 (zob. podobnie wyrok z dnia 10 września 2014 r., Kušionová, C-34/13).

Jeżeli na podstawie kryteriów wskazanych powyżej sąd odsyłający miałby stwierdzić, w ramach oceny nieuczciwego charakteru warunku dotyczącego wcześniejszej wymagalności, że w niniejszej sprawie przyznane VÚB prawo żądania wcześniejszej spłaty pozostałej należnej kwoty z tytułu odnośnej umowy kredytu, zabezpieczonego domem rodzinnym skarżących w postępowaniu głównym, umożliwia temu przedsiębiorcy skorzystanie z tego prawa bez konieczności uwzględnienia wagi uchybienia ze strony konsumentów w stosunku do przyznanej kwoty i terminu obowiązywania umowy kredytu, twierdzenie to mogłoby prowadzić ten sąd do uznania tego warunku za nieuczciwy w zakresie, w jakim powoduje on znaczącą nierównowagę na niekorzyść konsumentów, mimo wymogu dobrej wiary, w świetle ogółu okoliczności zawarcia tej umowy, które mogły być znane przedsiębiorcy w dniu jej zawarcia.

Wyrok TSUE z dnia 9 listopada 2023 r., C-598/21

Standard: 82586 (pełna treść orzeczenia)

Opóźnienie w spłacie rat kredytu wynoszące ponad 30 dni może co do zasady, przy uwzględnieniu kwoty kredytu i okresu, na jaki go udzielono, stanowić samo w sobie wystarczająco poważne niewykonanie umowy kredytu w rozumieniu wyroku z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C-421/14.

Artykuł 3 ust. 1 i art. 4 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że: z zastrzeżeniem możliwości zastosowania art. 4 ust. 2 tej dyrektywy sprzeciwiają się one temu, by strony umowy kredytu umieściły w niej warunek, który przewiduje w sposób wyraźny i jednoznaczny, że przedterminowe wygaśnięcie tej umowy może nastąpić automatycznie w przypadku opóźnienia płatności raty przekraczającego pewien okres, jeżeli warunek ten nie był przedmiotem indywidualnych negocjacji i powoduje znaczącą nierównowagę praw i obowiązków stron wynikających z umowy ze szkodą dla konsumenta.

Wyrok TSUE z dnia 8 grudnia 2022 r., C-600/21

Standard: 82560 (pełna treść orzeczenia)

Artykuły 6 i 7 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że, po pierwsze, stoją one na przeszkodzie temu, żeby uznany za nieuczciwy warunek dotyczący natychmiastowej wymagalności kredytu hipotecznego został częściowo utrzymany w mocy poprzez usunięcie przez sąd krajowy elementów przesądzających o jego nieuczciwym charakterze. Artykuły te nie stoją natomiast na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy zaradził skutkom nieważności takiego mającego nieuczciwy charakter warunku, którego treść ma swoje źródło w przepisie podlegającym stosowaniu w wypadku zgody stron umowy, poprzez zastąpienie go tam przepisem w nowym brzmieniu przyjętym już po zawarciu umowy w sytuacji, gdy dana umowa nie może dalej istnieć w razie usunięcia tego nieuczciwego warunku i że stwierdzenie nieważności umowy naraża konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Postanowienie TSUE z dnia 3 lipca 2019 r., C-92/16

Standard: 82587 (pełna treść orzeczenia)