Przedawnienie roszczenia o odszkodowanie z art. 7 rozporządzenia (WE) nr 261/2004
Prawo do odszkodowania w świetle art. 7 rozporządzenia nr 261/2004
Art. 205c ust. 7 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze przewiduje, że roszczenia majątkowe pasażerów wynikające m.in. z przepisów rozporządzenia nr 261/2004 przedawniają się z upływem 1 roku od dnia wykonania przewozu, a w przypadku gdy przewóz nie został wykonany - od dnia, w którym miał być wykonany. Przepis ten został wprowadzony do Prawa lotniczego w dniu 1 kwietnia 2019 r. na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy - Prawo lotnicze oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie jednak z art. 15 tej ustawy przepis art. 205c ust. 7 w znowelizowanym brzmieniu stosuje się wyłącznie do przewozów lotniczych wykonanych po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy oraz przewozów lotniczych niewykonanych, które miały być wykonane po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy.
Przedmiotowy lot w sprawie miał się odbyć w dniu 25 lipca 2018 r., a więc przed wejściem w życie art. 205c ust. 7 Prawa lotniczego, dlatego przepis ten nie znajdzie zastosowania w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 marca 2017 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 111/16 wskazał jednak, że roszczenie o odszkodowanie przewidziane w art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 przedawnia się w terminie rocznym na podstawie art. 778 k.c.
Wyrok SE Gdańsk – Północ w Gdańsku z dnia 16 grudnia 2021 r., I C 1113/20
Standard: 80365 (pełna treść orzeczenia)
Roszczenie o odszkodowanie przewidziane w art. 7 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91, przedawnia się w terminie rocznym na podstawie art. 778 k.c.
Zgodnie z wyrokiem TSUE z dnia 22 listopada 2012 r. w sprawie C-139/11 Moré, termin do wytoczenia powództwa o odszkodowanie, o którym mowa w art. 5 i 7 rozporządzenia nr 261/2004, powinien być ustalany według przepisów każdego państwa członkowskiego regulujących przedawnienie roszczeń.
Kwestia przedawnienia została zaliczona przez TSUE do zasad proceduralnych, dotyczących wytaczania powództw przed sądami, których regulacja pozostaje w kompetencji państw członkowskich, z zastrzeżeniem obowiązku przestrzegania zasad równoważności i skuteczności. Określony w art. 35 konwencji montrealskiej termin wygaśnięcia prawa dochodzenia odszkodowania nie znajduje zatem zastosowania do roszczeń przewidzianych w rozporządzeniu nr 261/2004.
Należy natomiast rozważyć, czy obowiązek stosowania tego terminu nie wynika z odesłania do konwencji montrealskiej, przewidzianego w ustawie z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze (jedn. tekst: Dz.U. z 2016 r., poz. 605 ze zm.; dalej: „Pr.lotn.”). Zgodnie z art. 208 ust. 1 Pr.lotn., przewoźnik lotniczy odpowiada za szkody w przewozie pasażerów, bagażu i towarów na zasadach określonych w umowach międzynarodowych, ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, stosownie do zakresu ich stosowania. Z kolei na podstawie art. 208 ust. 2 Pr. lotn. postanowienia umów, o których mowa w ust. 1, stosuje się również do odpowiedzialności przewoźnika lotniczego za szkody w przewozie międzynarodowym niepodlegającym tym umowom, a rozpoczynającym się lub kończącym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub z wykonywaniem lądowania handlowego na tym terytorium oraz w przewozie lotniczym krajowym. W wypadku przyjęcia przez Rzeczpospolitą Polską różnych umów międzynarodowych oraz zmian i uzupełnień do nich w przewozie tym stosuje się jedynie postanowienia umowy ostatnio ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską. Polski ustawodawca rozszerzył zatem zakres zastosowania konwencji międzynarodowych, w tym przepisów konwencji montrealskiej, regulujących termin wygaśnięcia roszczeń o odszkodowanie. Termin ten powinien być stosowany w razie uznania, że roszczenia odszkodowawcze, przewidziane w rozporządzeniu nr 261/2004, mieszczą się w zakresie zamieszczonego w art. 208 ust. 2 Pr.lotn. sformułowania „odpowiedzialność przewoźnika lotniczego za szkody”. Z drugiej strony należy wskazać, że celem art. 208 ust. 2 Pr.lotn. nie było rozszerzenie przedmiotowego zakresu zastosowania umów międzynarodowych. Na podstawie tego przepisu konwencja montrealska jest stosowana również do przewozów lotniczych, które nie są przewozami międzynarodowymi w rozumieniu jej art. 1, ale wyłącznie w zakresie odpowiedzialności za wymienione w konwencji szkody. Przyjęcie poglądu przeciwnego mogłoby prowadzić do objęcia regulacją konwencyjną również odpowiedzialności, która nie została w niej unormowana. Stanowisko o braku rozszerzenia zakresu przedmiotowego zastosowania konwencji montrealskiej na podstawie art. 208 ust. 2 Pr.lotn., w związku z przedstawionym orzecznictwem TSUE, prowadzi do wniosku, że odpowiedzialność odszkodowawcza, przewidziana w rozporządzeniu nr 261/2004, nie podlega normom konwencyjnym, zarówno stosowanym bezpośrednio, jak i na podstawie odesłania przewidzianego w Prawie lotniczym.
Podzielając pogląd o umownym charakterze roszczeń uregulowanych w rozporządzeniu nr 261/2004, należy w konsekwencji zdecydowanie wykluczyć tezę o ich ewentualnym przedawnieniu na podstawie art. 442[1] k.c. W tej sytuacji wymaga rozważenia, czy roszczenie o odszkodowanie przewidziane w art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 przedawnia się w terminie dziesięcioletnim zgodnie z art. 118 k.c., czy też w terminie rocznym na podstawie art. 778 k.c.
W art. 118 k.c. zostały określone ogólne terminy przedawnienia roszczeń. Przede wszystkim jest to termin dziesięcioletni, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – termin trzyletni. Mają one zastosowanie, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej. Wymaga w związku z tym rozstrzygnięcia, czy takim przepisem szczególnym jest art. 778 k.c., zgodnie z którym roszczenia z umowy przewozu osób przedawniają się z upływem roku od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany - od dnia kiedy miał być wykonany. Przyjęcie tego terminu przedawnienia będzie zasadne w razie uznania, że do odpowiedzialności przewidzianej w rozporządzeniu nr 261/2004 stosuje się przepisy tytułu XXV k.c., w których uregulowano umowę przewozu.
Według art. 775 k.c., znajdują one zastosowanie do przewozu w zakresie poszczególnych rodzajów transportu tylko o tyle, o ile przewóz ten nie jest uregulowany odrębnymi przepisami. Wykładnia językowa nie pozwala na jednoznaczne rozstrzygnięcie, czy zastosowanie regulacji zamieszczonych w tytule XXV k.c. następuje wyłącznie w wypadku, gdy dany rodzaj transportu nie został uregulowany odrębnym aktem prawnym, czy również wtedy, gdy został uregulowany odrębnie, ale ta regulacja jest niepełna, gdyż np. nie zawiera unormowań dotyczących terminu przedawnienia roszczeń. Pogląd o stosowaniu przepisów tytułu XXV k.c. tylko wtedy, gdy brak jest odrębnego aktu prawnego regulującego dany rodzaj przewozu, był wypowiadany w orzecznictwie sądów powszechnych (zob. wyrok SA w Katowicach z dnia 29 maja 2003 r., I ACa 1427/02) i został podzielony przez część doktryny. Przemawiają za nim argumenty odwołujące się do konieczności zapewnienia spójności regulacji umowy przewozu w ramach danej dziedziny transportu. Można mianowicie twierdzić, że całościowe unormowanie przewozu określonego rodzaju w danym akcie prawnym ma z założenia stanowić regulację spójną i wyczerpującą. Dopuszczalność jej uzupełniania poszczególnymi przepisami tytułu XXV k.c. może zaś prowadzić do powstania wątpliwości, czy pominięcie danego zagadnienia jest zamierzone przez ustawodawcę, czy też istnieje luka, którą należy uzupełnić przepisami kodeksu cywilnego. Przyjęcie przedstawionego poglądu mogłoby jednak prowadzić do pozbawienia przepisów tytułu XXV k.c. jakiegokolwiek znaczenia w sytuacji całkowitego unormowania umów przewozu w odrębnych aktach prawnych, z wyjątkiem przewozu konnego, do którego stosuje się art. 774-793 k.c. wobec braku odrębnej regulacji. Niektóre spośród przepisów tytułu XXV k.c. powinny jednak mieć zastosowanie w wypadku innych rodzajów transportu. Konsekwentnie należy zatem uznać, że art. 778 k.c. znajduje zastosowanie w wypadku, gdy odrębne przepisy nie zawierają regulacji dotyczącej przedawnienia roszczeń z umowy przewozu osób, a więc m.in. roszczeń przewidzianych w rozporządzeniu nr 261/2004.
Pogląd dopuszczający stosowanie przepisów tytułu XXV k.c. również wtedy, gdy dany rodzaj transportu został uregulowany odrębnym aktem prawnym, ale regulacja ta nie obejmuje kwestii unormowanej w kodeksie cywilnym, został wypowiedziany w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1985 r., II CR 426/85 i podzielony przez część doktryny.
W art. 778 k.c. został przyjęty krótki, roczny termin. Takie terminy przedawnienia roszczeń są charakterystyczne dla prawa przewozowego. Powstaje jednak pytanie, czy taki termin jest odpowiedni w odniesieniu do odpowiedzialności przewidzianej w rozporządzeniu nr 261/2004. Wspomniana odpowiedzialność istotnie różni się od odpowiedzialności odszkodowawczej, uregulowanej w kodeksie cywilnym. Po pierwsze, przesłanką takiej odpowiedzialności nie jest szkoda. Po drugie, wysokość odszkodowania została ściśle określona, w zależności od długości lotu. Pasażer został zatem zwolniony od obowiązku dowodzenia zarówno przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, jak i wysokości odszkodowania. Z natury rzeczy powinien więc dochodzić roszczenia o wypłatę odszkodowania przewidzianego w rozporządzeniu nr 261/2004 niezwłocznie po zakończeniu opóźnionego lotu. W tej sytuacji roczny termin przedawnienia roszczenia przewidziany w art. 778 k.c. należy uznać za wystarczający.
Uchwała SN z dnia 17 marca 2017 r., III CZP 111/16
Standard: 81431 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 80359